|
2.2 Ingliz va O’zbek tillardagi mif va asotirlarning tadkiki.
Miflar bugungi ilm fan doirasida xudolar yoki ilohiy shaxslar haqidagi hikoyalar sifatida tushuniladi. Yaratilgan mif va afsonalar insonyat uchun nomalum savollarga javob berishadi. Misol uchun: dunyo qanday yaratilgan? Odamlar qayerdan keladi? Qanday qilib biz olov yoqishni yoki metall temirchilikni o'rgandik? Xudolarning kelib chiqishi nima? "Afsona" va “ Mif” tushunchalari hozirda juda ko’plab badiy hamda adabiy qo’llanmalarda keng foydalaniladi. Miflarni o’z ko’rinishida talqin qiluvchiko’plab qahramonlar mavjud Ular: Qirol Artur va Robin Xuddir.
Artur - qahramon obrazining aralash turi. Uning ba'zi xususiyatlari yirtqich hayvonlar tmsoli sifatida gavdalanadi. Timsolning ichki kechinmalarda Vatanga bo’lgan muhabbat aks etadi. Shunga qaramay, Artur o'z xalqini bosqinchi sakslarga qarshi olib borgan dastlabki yilnomalarda eslatib o'tilgan britaniyalik urush yetakchisidan ham ilhom oladi. Arturning birinchi to'liq tarjimai holi 1138 yilda Monmutlik Jefri tomonidan yozilgan, ammo hikoyaning elementlari allaqachon Evropada keng ma'lum bo'lgan. XV asr o'rtalarida London minorasida mahbus sifatida qamalgan ser Tomas Malori Artur hikoyasining eng mashhur versiyasini yozib, unga davra stoli ritsarlari va Muqaddas ritsarlarning ertaklarini kiritdi. Grail. Malory qadimiy afsonaviy yakunni o'z ichiga oladi, unda Artur oxirgi jangidan keyin o'lmaydi, aksincha, qayiqda Avalon oroliga olib ketiladi. U Britaniyaning eng qorong'u soatlarida mamlakatga yordam berish uchun qaytib keladi.
XIII asr yozuvlarida Robin Gud ismli timsoliy obraz shakillanib atrofdagi l insonlar ushbu qahramon hususida yetarlicha ma’lumotga ega bo’lishgan.Ayrim insonlar 1377 yilda yaratilgan "Qonundan tashqari Robin" haqidagi ertaklar jamlanmasi blan tanishib chiqishlari mobaynida ushbu timsoliy obraz haqida ko’plab ma’lumotlarga ega bo’lishgan.
Robin Xud va uning odamlari haqidagi afsonalar birinchi marta XV asr oxirida nashr etilgan.
Bu ikki afsona Viktoriya davrida yana bir bor juda mashhur bo'ldi. Ikkala hikoya ham siyosiy va mafkuraviy maqsadlarda safarbar qilingan. G'arbning ko'p qismini boshqargan va ritsarlari yovuzlikka qarshi kurashgan, qizlarni qutqarishgan. Inglizlar qayerga bormasinlar, afsonaga ko'ra, ular o'zlarini olijanob tutishga, qonun va tartibni o'rnatishga va xristian qadriyatlarini "kam madaniyatli" xalqlarga etkazishga harakat qilishgan. Robin Gud va uning quvnoq odamlari inglizlarning o'ziga xos demokratik an'analari va aqlning mustaqilligi g'oyalari haqida gapirdilar. Robin adolat tarafdori bo'lganligi uchun atrofda sodir bo’layotgan adolatsizlik, ikkiyuzlamachilig, va korruptsiyasidan qattiq nafratlanardi: Robinning xarakteri o'rtamiyona, obro'-e'tiborga ishonmaydigan, lekin o'zining haqli qiroliga sodiq, ayollarga nisbatan jasur va o'ziga xos hazil tuyg'usi bilan kuchli o'rtacha inglizlar davrasida shuhrat qozongan. Bu ikkala afsonaviy siymoning ham XIX asr va XX asr boshlari zamonaviy adabiyot durdonalari orasidan joy olgan.
Yigirmanchi asrga kelib J. R. R. Tolkien, C. S. Lyuis va ulardan keyin Alan Garner, Syuzan Kuper, Filip Pullman va J. K. Rouling kabi yozuvchilar Britaniya orollari haqidagi afsona va afsonalarni bolalar va kattalar uchun yangida yangi afsonalar paydo bo’la boshlagan.Vaqtlar davomida turli xil asarlar shakillana boshladi. “Beovulf”, Tolkienning “Xobbit" qadimgi ingliz dostoni “Qirol Artur va uxlab yotgan ritsarlarning afsonasasi” Garnerning “Alderli Edge” haqidagi hikoyasi, "Boyo'g'li xizmati"da, Syuzan Kuper “Uels” afsonasi, Artur afsonasi va Ovchi Herne an'analarini birlashtiradi. “Pullman va Rouling” o'zlarining romanlari dunyosida ko’proq ingliz va Evropa xalq an'analari tashkil qilgan.
Ko’plab mif va afsonalar shakillanib borishi natijasida Anglyada mifologik maktablarni tashkil qilishga bo’lgan talab nihoyatda ko’p shakillandi,XIX asrga kelin Angliyada mifologik maktablar shakillana borgan.
. Quyda ko’plab ingliz olimlarning mif xususida olib borilgan tadqiqiy ishlarga yuzlanamiz: E.Taylor,1 G,Spenser, E,Lang, M,Myuller, J,Koks, E,Chembers, G.Marrey, J Xarrison ,J.Ueston, F.Komfor
Ingliz tadqiqotchi olimi Teylor etnografiyaga “ibtidoiy animism” tushunchasini kiritdi.Animizim( “lotincha” so’zdan olingan bo’lib “anima”- ruh yoki, “Animus”-ruh) Uning asil manosi jon va ruxlarga ishonishdir. Tadqiqotchining fikriga ko’ra “ Har bir inson orzu yoki o’lim kabi hodisalar haqida fikir yuritar ekan, Har bir insonda vaqtinchalik yoki, doimiy ravishda inson tanasi qobig’ini tark etuvchi ma’lum bir modda ya’ni ruh bor degan fikirga kelgan, Shu ruhlar inson tanasini tark etganidan keyin olamni qurshab turgan o’simliklarning, hayovonlarning, timsoliga aylangan alohida ruhlar haqida g’oyalar shakillangan”.2
U shuningdek boshqa ko’plab diniy tushunchalarni ham keltirib o’tgan. Masalan: Fetishizm ( Jonsiz narsalar g’ayrioddiy xususyati borligiga ishonish) shuning bilan birgalikda Totemizm( Turli xil turdagi o’simliklar yoki hayvonlarni o’ziga juda yaqin olish o’zlarini shular avlodidan deb hisoblashgan).3
Do'stlaringiz bilan baham: |
