Ingenerlik geodeziyasi

3.5.2. Ko`rish trubasini ko`zga va narsaga to`g`rilash.  
Ko`zga to`g`rilash. Ko`rish trubasini ishlashdan oldin ko`zga to`g`rilash kerak. 
Kuzatuvchi  trubani  osmonga  yoki  ochiq  devorga  qaratganda  to`r  iplari  ravshan  va 
qoramtir bo`lib ko`rinmay, xira ko`rinsa, buni yaxshilash uchun okulyar trubkachasi 3 
(54-rasm) iplar yaqqol ko`ringuncha o`ng yoki chapga buraladi. Bu prostess trubani 
ko`zga  to`g`rilash  deyiladi.  Yangi  asboblarda  okulyar  trubkasi  maxsus  halqasimon 
moslamaga  o`rnatiladi,  bu  moslama  yordamida  buralib  ko`zga  to`g`rilanadi;  bu 
dioptriya halqa deyiladi.  
Trubani  narsaga  to`g`rilash.  Kuzatiladigan  narsa  asbobga  nisbatan  turli 
uzoqlikda  bo`ladi,  shunga  ko`ra,  uning  tasviri  fokusga  yaqin  bo`lmaganidan  narsa 
tasviri  xira  ko`rinadi.  Tasvirni  ravshan  qilish  uchun  kremaler  vint  6  yoki  ichki 
fokuslanadigan  yangi  asboblarda  trubadagi  kremaler  halqa  tasvir  tiniq  va  ravshan 
bo`lguncha  buraladi.  Bu  prostess  trubani  narsaga  to`g`rilash  yoki  trubani  fokuslash 
deyiladi.  
Truba  har  nuqtaga  qaratilganda  fokuslanishi  kerak.  Trubani  fokuslashda 
quyidagiga e`tibor berish lozim. Agar kuzatilgan narsa uzoqda bo`lsa, kremaler vint 
trubkasini  (vintini)  chapga  (soat  strelkasi  yurishiga  teskari),  yaqinda  bo`lsa,  o`ngga 
(soat strelkasi yurishi tomoniga) burash kerak.  
  

---

 
 
 
 
9
9
 
 
 
  
53-rasm. Iplar to`rining parallaksi  
Iplar  to`rining  parallaksi.  Truba  to`g`ri  fokuslanmasa,  iplar  to`ri  parallaksi 
vujudga  keladi.  To`g`ri  fokuslanganda  tasvir  qq
1
  iplar  to`ri  tekisligi  RR
1
  da  (fokal 
tekislikda) hosil bo`ladi. Parallaks borligini bilish uchun okulyar oldida ko`z g o`ng yoki 
chapga, yuqori yoki pastga (g
1
 va g
2
 nuqtaga) harakat qildiriladi; shu vaqt tasvir qq
1
 
nuqta t da o`zgarmay tursa (53-rasm, a) to`g`ri fokuslangan bo`ladi. Agar fokuslash 
etarli  darajada  to`g`ri  bo`lmasa,  tasvir  iplar  to`ri  oldida  (53-rasm,  b)  yoki  orqasida 
(53rasm, v) hosil bo`ladi. Bu hodisa iplar to`rining parallaksi deyiladi. Buni yo`qotish 
uchun kremaler vintini bir oz burash, ya`ni to`g`ri fokuslash kerak.  
Ichki  fokuslanadigal  truba.  Tashqi  fokuslanadigan  trubalarni  fokuslashda 
okulyar tirsagi ob`ektiv tirsagida tashqi tishlar (zubchatka) yordamida harakat qiladi, 
bunda  truba  uzunligi  o`zgaradi  va  havodagi  chang-tuzon  va  namlik  ta`sirida  tishlar 
kirlanishi va zanglashi mumkin,  
  
54-rasm. Ichki fokuslanadigan ko`rish trubasi  
L—ob`ektiv, L
3
—murakkab okulyar, L
2
—fokuslash linzasi, V
1
V
2
—to`rning 
tuzatgich vintlari, 00
1
—optikaviy o`q; 1—ob`ektivli tirsak, 2—patrubka, 3—iplar 
to`ri, 4—okulyar trubkachasi, 5—kremaler vint, 6—diafragma, 7—okulyar tirsagi, 
8—okulyar va ob`ektiv tirsaklar birlashgan joyi, t—to`r markazi.