Informatsion texnologiyalar

Kommunikasiya  tizimining  rivojlanishi. 
Axborot 
texnologiyasining 
rivojlanishi  axborotni  taqdim  etish  tizimidan  tashqari,  axborot  kommunikatsiya 
vositalarini  takomillashtirish  bilan  bog‘liq  edi.  Ular  axborotning  nomoddiy 
tashuvchisi,  ya’ni  nutq  paydo  bo‘lgandan  so‘ng  yuzaga  kelgan.  Buni  axborot 
texnologiyasining  rivojlanishi  tarixidagi  ilk  «portlash»  deb  baholash  mumkin 
edi.  Taraqqiyotning  keyingi  fazasi  —  qog‘oz  kashf  qilingunga  qadar 
axborotning moddiy  tashuvchi vositalari o‘zgarib bordi. Ya’ni, so‘zlarni toshga 
o‘yib  yozish  orqali  birinchi  marta  axborotni  ko‘z  bilan  ko‘rib  qabul  qilish 
imkoniyati  yuzaga  keldi.  Eramizdan  avvalgi  to‘rtinchi  ming  yillikda  avvaliga 
loydan,  so‘ng  yog‘ochdan  yasalgan  taxtakachlarga  yozishga  o‘tildi  va  bu 
axborot-kommunikatsiyalarga  dinamik  mazmun  kasb  etdi.  Papirusning  kashf 
etilishi  axborot  tashish  vositasining  hajmini  oshirdi  va  unga  bo‘yoq  qo‘llash 
imkoniyati  mavjudligi  bois  ahamiyati  ham  oshib  bordi.  Pergamentning  paydo 
bo‘lishi  (eramizdan  avvalgi  III  asr)  bilan  esa  yangi  axborot  «portlashi»  ro‘y 
berdi: axborotning eng maqbul tashuvchisi — kitob yuzaga keldi (IV asr). 
Axborot  texnologiyasining  qog‘oz  fazasi  V  asrdan  boshlanadi.  Bu  paytda 
qog‘oz (II asrda Xitoyda kashf etilgan) Yevropa mamlakatlarining sanoat ishlab 
chiqarish  obyektiga  aylangan  edi.  Shundan  keyingi  davr  axborot  texnologiyasi 
rivojlanishida  katta  rol  o‘ynadi.  Shundan  so‘ng  savdo  va  hunarmandchilik 
rivojlangach  shahar  pochtasi,  XV  asrdan  boshlab  esa  xususiy  pochta  (G‘arbiy 
Yevropa),  XVI—XVII  asrlarda  markaziy  qirollik  pochtasi  (Fransiya,  Shvesiya, 
Angliya  va  boshqalar)  yuzaga  keldi.  Ushbu  barqaror  kommunikatsiya  tufayli 
axborot  faoliyatiga  yanada  ko‘proq  odamlar  jalb  etilmoqda  va  u  yirikroq 
mintaqalarni qamrab olmoqda. 

---

 
72 
Germaniyada  kitob  chop  etilishining  kashf  etilishi  (XV  asr  o‘rtasida) 
axborot  texnologiyasi  rivojlanishi  jarayonida  kashfiyot  bo‘ldi.  Bu  hol  unga 
ommaviylik  olib  keldi.  Mohiyatan  bu  tabiatshunoslikda  ilmiy-texnik 
taraqqiyotining  yangi  bosqichi  bo‘lib  qoldi.  Ilmiy-texnik  atamaning  paydo 
bo‘lishi  axborot  texnologiyasida  sifat  o‘zgarishini,  ko‘p  nusxada  kitob,  jurnal, 
gazeta,  geografik  xarita,  texnik  chizmalarning  chop  etilishi  esa  miqdor 
o‘zgarishini kelti-rib chiqardi. 
XIX  asr  oxiridagi  texnik  inqilob  bilan  bog‘liq  axborot  texnologiyasi 
rivojlanishidagi  yangi  bosqich  barqaror  xalqaro  kommunikatsiya  shakli  sifatida 
pochta  aloqasining  yuzaga  kelishi  bilan  izohlanadi.  Ayni  davrda  fotografiya 
(1879  y.),  telegraf  (1832  y.),  telefon  (1876  y.),  radio  (1895  y.)  kashf  qilingan 
edi.  Axborot  texnologiyasi  rivojlanishida  foydalanuvchi  uchun  qulay  shaklda 
axborotni olish, saqlash va tezda uzatishning umumjahon tizimini yaratish davri 
yuzaga  keldi.  Bu  esa  axborotni  texnik,  ijtimoiy  va  iqtisodiy  taraqqiyotning 
harakatlanuvchi kuchiga aylantirdi hamda  zamonaviy texnik inqilob bosqichida 
uning  yetakchilik  kuchini  belgilab  berdi.  Natijada  uzoq  yillar  davomida 
jamiyatda  juda  katta  hajmda  axborot  to‘planib  qolishi  va  undan  oqilona 
foydalana olmaslik masalasini hal etish imkoniyati yuzaga keldi. 
Axborot  ham  mazmun,  ham  miqdor  jihatidan  insoniyat  iste’mol  qiladigan 
eng  qimmatli  mahsulotlardan  biriga  aylandi.  Axborot  inqilobining  taraqqiyoti 
XX  asr  ikkinchi  yarmida  yangi  bosqichga  keldi.  Bu  davrda  axborot 
texnologiyasi rivojlanib qog‘oz o‘rnini texnik vositalar egalladi. Endi axborotni 
uzatish  (elektromagnit  to‘lqinlar  yordamida)  tezligi  og‘zaki  nutqqa  nisbatan 
million marta ortib ketdi. 
Intuitsiya (ekspert tizimi) ishlab chiqarish kuchiga aylandi, sun’iy intellekt 
esa texnik taraqqiyotning sifat jihatidan yangi vazifalarini hal etish imkoniyatini 
yuzaga  keltirdi.  Mashinaviy  dinamik  axborot  tizimining  alohida  ahamiyati 
jamiyat hayotida eng oldingi rejaga yanada zamonaviy EHM va u bilan bog‘liq 
texnologiyalarni  yaratish  muammosini  qo‘ydi.  Insonlar  o‘rtasida  (endilikda 

---

 
73 
inson  va  mashina  o‘rtasida)  o‘zaro  axborot  harakati  mexanizmining  rivojlanish 
tarixi  axborot  texnologiyasini  barcha  ilm  sohalari  rivojlanishining  yagona 
integratsiya tizimi sifatida tushunishga asos beradi.