Informatsion texnologiyalar

1. Texnologiyalarning umumnazariy jihatlari
 
 
Texnologiyalar. 
Texnologiya  deganda  ma’lum  bir  maqsadga  erishish 
uchun  amalga  oshiriladigan    jarayonlar  tizimidan  iborat  bo‘lgan  yaratuvchilik 
faoliyati tushuniladi. (yunoncha techne - hunar, sa’nat,  logy- fan).  
Jarayon  deganda    maqsadga  erishishga  yo‘naltirilgan  xatti-harakatlar 
majmui  tushuniladi.  Ushbu  jarayon  kishi  tomonidan  tanlangan  strategiya  bilan 
belgilanadi va turli xildagi vositalar, usullar yordamida amalga oshiriladi. 
Umumiy  hollarda  texnologiya  deganda,  mahsulotni  ishlab  chiqarish 
jarayonida  amalga  oshiriladigan  xom-ashyo,  material  yoki  yarim  tayyor 
mahsulot  shakli,  xususiyati,  holatining  o‘zgarishi,  uni  qayta  ishlash,  tayyorlash 

---

 
64 
usullarining  majmui  tushuniladi.  Bu  biror  bir  ishni  yuqori  darajada  uddalash 
deganidir. 
Axborot  texnologiyalari  to‘g‘risida  gap  ketganda,  material  sifatida  ham, 
mahsulot  sifatida  ham  axborot  ishtirok  etadi.  Biroq  bu  obyekt,  jarayon  yoki 
hodisa  to‘g‘risidagi  sifat  jihatidan  yangi  ma’lumot  bo‘ladi.  Texnologiya 
xodimning  axborot  bilan  ishlash  usuli  va  uslubi  hamda  texnik  vositalar  orqali 
namoyon bo‘ladi. 
Sanoat ishlab chiqarishida har qanday texnologiya mahsulotni yaratishning 
boshidan  oxirigacha  bo‘lgan  texnologik  jarayonni  qamrab  oluvchi  tarkibiy 
elementlari  majmuining  bayonini  ifodalaydi.  Tarkibiy  elementlar  (texnologik 
operatsiyalar) ikki asosiy omil bilan aniqlanadi: birinchidan, mazkur texnologik 
jarayon  asosiga  nisbatan  sifatli  uslublar  va  tamoyillar  orqali,  ikkinchidan, 
mahsulotni  tayyorlashning  oxirgi  jarayonidagi  texnologik  operatsiyani  bajarish 
uchun jalb etish mumkin bo‘lgan asbob-uskuna vositalari orqali. 
Uslublar  ayrim  mahsulotlarni  olishning  tamoyilial  imkoniyatini  tavsiflab 
beradi.  Ularning  asosini  inson  tomonidan  o‘rganilgan  (balki  to‘liq  emas)  tabiiy 
(fizik,  kimiyoviy,  biologik)  jarayonlar  yoki  mazkur  soha  mutaxassislarining 
ilmiy  izlanishlari  natijasida  to‘plangan  tajribani  aks  ettiruvchi  ayrim 
qonuniyatlar tashkil etishi mumkin. Odatda muayyan bir texnologiya usullar va 
tamoyillarni belgilovchi butun majmuaga tayanadi. Bu majmua elementlarining 
ahamiyati  ham  turlicha.  Ulardan  biri  ishlab  chiqarishning  texnik  jihatlarini, 
ikkinchisi ishning iqtisodiy tomonini, boshqa biri tashkiliy tuzilmani belgilaydi. 
Uslublar  va  tamoyillarning  turlicha  roli  ularning  texnologiya  tuzilmasiga 
nisbatan  ta’siri  har  xil  bo‘lishini  keltirib  chiqaradi.  Ba’zan  ayrim  uslub  yoki 
tamoyillarning ishlab chiqarishga nisbatan ta’siri hisobga olinmasligi mumkin. 
Uslub  va  tamoyillar  ishlab  chiqarishning  oxirgi  jarayonidagi  mahsulotni 
olishni  belgilab  beradi.  Ushbu  mahsulotni  olishga  erishish  uchun,  ishni  kim  va 
qanday  bajarish  davomiyligi  aniq  belgilangan  bo‘ladi.  Mahsulotni  yaratish 
jarayonida  turli  xil  ishni  amalga  oshirish  uchun  foydalanilishi  mumkin  bo‘lgan 

---

 
65 
asbob-uskuna  vositalari  texnologiya  tarkibi  uchun  alohida  ahamiyat  kasb  etadi. 
Asbob-uskuna  vositalarining  mavjudligi  (yoki  bo‘lmasligi)  tayyor  mahsulot 
ko‘rinishida  natijalar  olish  uchun  zarur  bo‘lgan  texnologik  operatsiyalar 
ro‘yxatini belgilaydi. Agar uni yaratish bo‘yicha belgilangan barcha funksiyalar 
amalga oshirilsa (asbob-uskuna vositalari yordamida yoki ularni qo‘llamasdan), 
amalda  o‘sha  buyumni  olish  texnologiyasini  ishlab  chiqish  mumkin.  Aksincha, 
ayrim  funksiyalar  bajarilmasa  yoki  mavjud  asbob-uskunalar  bilan  uni  bajarish 
o‘ta  murakkab  bo‘lsa,  u  holda  tegishli  operatsiyani  bajara  oladigan  asbob-
uskunalarni  yaratish  vazifasi  qo‘yiladi  yoki  bunday  texnologiyani  yaratish 
imkoniyati  yo‘qligi  haqida  qaror  qabul  qilinadi.  Moddiy  ishlab  chiqarish 
texnologiyasi  deganda  tayyorlash,  qayta  ishlash  vositalari  va  usullari  orqali 
belgilanadigan  xom  ashyo,  material  holati,  xususiyati  va  shaklining  o‘zgarish 
jarayoni  tushuniladi.  Texnologiya  moddiy  mahsulot  olish  maqsadida 
materialning sifati yoki boshlang‘ich holatini o‘zgartiradi.