Informatika va informatsion texnologiyalar faniga kirish va kursning mazmuni

Mavzu: Elektron jadvallar. Excel elektron jadvalli dasturi.

Reja:

1. 
   Excel elektron jadvali haqida umumiy ma‘lumotlar
   
2. 
   Yexsel dasturini yuklash va unda ishni tugatish
   
3. 
   Yexsel elektron jadval dasturining menyusi
   

Tayanch iboralar: Elektron jadvallar, elektron jadvalli dastur, elektron jadval uchtunlari, EJ katorlari, kataqlar, ishchi kitob, ishchi varak, formula katori, EJ dasturi menyusi
1. Microsoft Excel elektron jadval dasturi haqida umumiy ma‘lumotlar.
Excel Microsoft Office paketi tarkibidagi dastur bo’lib, u Windows operatsion tizimi boshqaruvida ma‘lumotli elektron jadvallarni tayyorlash va kayta ishlashga mo’ljallangan.

Windows operatsion tizimi yaratilmasdan avval DOS tarkibida SuperCalc, QuatPrio va shunga uxshash elektron jadvalli dasturlardan foydalanilgan.

Windows muxiti yaratilgandan keyin, ayniksa Windows operatsion tizimi yaratilgandan keyin ko’pgina foydalanuvchilar Office dasturlarining elektron jadvalli dasturi Microsoft Excel elektron jadval (EJ) dasturidan foydalanish imkoniyatiga ega bo’ldilar.

Excelda tayyorlangan har bir hujjat (ma‘lumotli jadval) ixtiyoriy nom va .xls kengaytmadan iborat fayl bo’ladi. Excelda odatda bunday fayl «Ishchi kitob» (Workbook, kniga ) deb yuritiladi.

Microsoft Excelning asosiy ish sohasi bu – «Ishchi kitob» bo’lib, u standart holda 3 ta varakdan (list) dan iborat bo’ladi. Foydalanuvchi xoxishiga ko’ra bu varaqlar sonini oshirishi yoki kamaytirishi mumkin. Ish varagida buxgalter (hisobchi) kitobi kabi, sonlar, matnlar, arifmetik ifodalar, hisoblar kator va ustunlarda joylashgan bo’ladi.

Excel elektron jadvali, butun sonlar bilan tartiblangan 65536 ta kator (row- “1, 2, 3,…,65536”) va lotin alifbosining bosh harflari bilan nomlangan 256 ta ustun (column – A,B,C,D,……,Z,AA,AB,…,IV)dan iborat. Kator va ustun kesishmasida elektron jadvalning tarkibiy elementi – katak (sell – yacheyka) joylashgan. Har bir katakka son, matn, yoki formula tarzidagi ma‘lumotlar kiritiladi. Kataqlarning nomlari kator va ustunlarning nomlaridan kelib chikadi. Masalan A ustun bilan 7 katorning kesishmasi A7 katagi deyilsa D ustun bilan 12 katorning kesishgan joyi D12 katagi deyiladi.
2. EXCEL dasturini yo’qlash va unda ishni tugatish

Excel dasturini yo’qlashning bir necha usullari bor.

1. 
   Windows ishchi stolida MS Excel nomli yorlik bo’lsa, shu yorlikni ishga tushurish bilan Excelni yo’qlash mumkin. Ya‘ni shu yorlikka sichqoncha ko’rsatgich
   
2. 
   i keltirilib bir vaqtda ikki marta sichqonchaning chap tamondagi tugmasi bosiladi.
   
3. 
   Ishchi stoldagi MS Excel yorligiga ko’rsatgich keltirilib yorlikning kontekstli menyusi ochiladi va menyudan «Открыть» bo’limi tanlanadi.
   
4. 
   Agar foydalanuvchi vazifalar katoriga Excelning belgisini (znachok) kiritib kuygan bo’lsa, shu belgini sichqoncha orqali tanlash bilan ham elektron jadvalni yo’qlash mukin.
   
5. 
   «Пуск» tugmasini bosib Windowsning menyusi chikariladi, menyudan «programm» bo’limi tanlanadi, sung MS Excel tanlanib Excel EJ ni yo’qlash mumkin.
   
6. 
   «Пуск» tugmasini bosib Windowsning menyusi chikariladi, «Документы» bo’limini chikarib, Excelda yozilgan fayllardan birini tanlasak, shu fayl bilan birgalikda Excel EJ chikadi.
   

Excel EJ yo’qlanganda ekranga ikkita oyna chikadi, oynaning biri Excelning oynasi bo’lsa ikkinchisi EJ kitobinig oynasi.

1- rasmda Excel oynasining umumiy ko’rinishi va uning elementlari ko’rsatilgan.

Excel EJ dan chiqish uchun bir necha usullardan foydalanish mumkin:

-sichqoncha yordamida boshqarish tugmalaridan ёпиш (закрыть) tugmasi bosiladi.

-menyudan «Файл» bo’limiga utiladi, sung «Выход» bo’limi tanlanadi. Bu ishni sichqoncha orqali yoki klaviatura yordamida ham bajarish mumkin. Alt tugmasi bosiladi, Enter klavishi bosiladi, sung «Выход» bo’limi tanlanadi.

- Faqat klaviaturadan foydalanish kerak bo’lsa, quyidagi klavishlar ketma-ket bosiladi. Chap Alt, Ф, ы.

- Alt va F4 klavishlari birgalikda bosiladi.

Excel EJ oynasining umumiy ko’rinishidagi nomerlangan elementlar quyidagilar:

1. 
   Excel oynasining belgisi va sarlavxasi.
   
2. 
   Excel Ejning menyusi.
   
3. 
   Excel oynasining boshqarish tugmalari. O’rash, (tiklash) yoyish va yopish tugmalari.
   
4. 
   Excel oynasining instrumentlar paneli.
   
5. 
   Yacheyka (katak) nomini ko’rsatuvchi satr.
   
6. 
   Formula (yozish) katori
   

1-rasm

7. 
   Ustun nomlarini ko’rsatuvchi satr.
   
8. 
   Kator nomerlarini ko’rsatuvchi satr.
   
9. 
   Varaqlarni utkazuvchi (aylantiruvchi) tugmalar.
   
10. 
    EJ kitobining varaqlari.
    
11. 
    CHizish va ob‘ektlar bilan ishlashning instrumentlar paneli.
    
12. 
    EJ kitobini gorizontal aylantirish (utkazish) tugmalari.
    
13. 
    EJ kitobini vertikal aylantirish (utkazish) tugmalari.
    
14. 
    EJ varagi katagidagi kursor.
    

3. EXCEL elektron jadvalli dasturning menyusi.

Excel dasturi uz menyusi va instrumentlar paneliga ega bo’lib, uning menyusida quyidagi bo’limlar mavjud:

Excel EJ menyusi ham Word matn muharriri menyusi kabi vazifalarni bajaradi, lekin Exceldagi menyuning ayrim bo’limlari Word matn muharririda yo’q. Shuning uchun bu bo’limlarni ko’rib chikamiz.

Правка bo’limidagi Заполнить va Очистить bo’limlari kataqlarning belgilangan yo’nalishda nusxasini oladi yoki tozalaydi. Удалить лист bo’limi belgilangan varakni uchiradi. Переместить \ скопировать лист Excel ishchi kitobi sahifasini kerakli joyga siljitadi yoki nusxasini yangi sahifada hosil qiladi. Kolgan bo’limlar Microsoft Office guruhidagi dasturlar uchun umumiy bo’lgan vazifalarni bajaradi.

Вид bo’limining Строка формул bo’limi formulalar bilan ishlash satrini ekranda hosil qiladi yoki aksincha.

Вставка bo’limi katak, satr, ustun va varak ustida amallar bajarish uchun mo’ljallangan bo’lib, ularning mazmuni quyidagicha:

Ячейки.. – jadvalga yangi katak qo’shish;

Строки – jadvalga yangi satr qo’shish;

Столбцы – varakka yangi ustunlar qo’shish;

Лист – ishchi kitobga yangi varak qo’shish;

Диаграмма… - diagrammalar tashkil etish;

Разрыв страницы – sahifani ajratish;

Функция.. – funktsiyalarni tanlash;

Имя – ishchi kitobga nom berish;

Примечание – izoxlar hosil qilish;

Рисунок - tasvirlarni hosil qilish, chiqarish;

Карта – haritalar hosil qilish.

Формат bo’limi Excel dasturida formatlashni asosan katak, satr, ustunlarning ustida bajaradi. Bo’lim bandlarida satrlarning balandligi, ustunlarning eni, katak Chiziqlarini hosil qilish va yo’qotish, yangi varak hosil qilish, unga nom berish vazifalari amalga oshiriladi. Стиль bandida satr yoki ustun nomi belgilanishi, katakda ma‘lumotlarning berilishi va tuldirish usullari aniqlanadi. Katakda yozuvlarning alifbosi va o’lchamini belgilash mumkin.

Сервис bo’limi Office muxitidagi amaliy dasturlarnikiga uxshash.

Данные bo’limi bandlari kataqlardagi kiymatlar ustida amallar bajarishga mo’ljallangan.

Сортировка.. – kiymatlarni tartiblash;

Фильтр – biror belgi yoki shart bo’yicha saralash;

Форма.. – biror shaqlda tartiblash;

Итоги.. – yakuniy natijalarni aniqlash;

Проверка.. – ma‘lumotlarni tekshirish;

Текст по столбцам.. – matnni ustunlarga bulish;

Консолидация.. – kiymatlarni birlashtirish;

Группа и структура – yangi tizimlar olish;

Свободная таблица.. – natijaviy jadvallar tuzish;

Внешние данные – tashki ma‘lumotlar kiritish.

Maskur bo’limning dastlabki ikki bandi ustun yoki satr elementlarini biror belgisi bo’yicha saralash va tartiblash vazifasini bajaradi.

Yozilgan sonlarni ustunlar va satrlar buylab o’sish yoki kamayish tartibi bo’yicha joylashtirish, matnlarni ham alfavit bo’yicha tartiblash mumkin.

Keyingi bandlar jadval elementlarini birlashtirish, yaxlitlash va ajratish, tashki tarmoqlardan ma‘lumotlar tuplash uchun xizmat qiladi.

Yuqorida aytilgan menyuning bo’limlari xizmatlarini instrumentlar panelidagi tugmalardan yoki klavishalar kombinatsisidan foydalanib ham bajarish mumkin.

Nazorat savollari

1. 
   Elektron jadval deganda nimani tushinasiz?
   
2. 
   MS DOS tarkibidagi qanday EJlarni bilasiz?
   
3. 
   Excel dasturi nimaga mo’ljallangan?
   
4. 
   Excel EJlining qanday imkoniyalarini bilasiz?
   
5. 
   Excel EJli qanday yo’qlanadi va undan qanday chiqiladi?
   
6. 
   Excel EJlida satrlar, ustunlar, kataqlar nima?
   
7. 
   Excel ishchi kitobi va varaqlari deganda nimani tushinasiz?
   
8. 
   Excelda tayyorlangan fayl kengaytmasi standart holda qaysi tipda bo’ladi?
   
9. 
   Ishchi kitobni klaviatura yordamida fayl
   
10. 
    sifatida diskka saqlash jarayonini tushintiring
    
11. 
    Exceldagi jadvalni Word dasturiga utkazish mumkinmi?