Informatika va axborot texnologiyalari”

«»201 yil Taqrizchi:

4

MUNDARIJA

KIRISH 7

1. 
   DELPHI DASTURLASH HAQIDA 8
   

1. 
   DELPHI GRAFIK IMKONYATLARI 9
   

1.2CHIZISH SOHASI 11

2. 
   MATNNI CHIQARISH 12
   

2.1 QALAM MO’YQALAM 13

2. 
   GRAFIK PRIMITIVLARNI CHIZISH USULLARI 15
   

XULOSA 28
ADABIYOTLAR RO’YXATI 29


K I R I SH
Kompyuter dunyosida ko'plab dasturlash tillari mavjud. Bir xil turdagi ishni bajaradigan dasturlarni Basic, Pascal, Ci kabi tillarda yozish mumkin. Lekin, qaysi dasturlash tili yaxshi? Bu savolga javob berish oddiy emas. Biroq shuni ishonch bilan aytish mumkinki, Pascal tili boshqa tillarga qaraganda dastur tuzishni o'rganish uchun ancha qulay til bo'lib hisoblanadi.


5




Pascal tili Shvetsariyalik olim N.Virt tomonidan yaratilib, keyinchalik Borland korporatsiyasi tomonidan rivojlantirildi. Bu til rivojlantirilib Turbo Pascal, Borland Pascal va keyinchalik esa Object Pascal nomini oldi. Hozirgi kunda Object Pascal tili asosi bo'lgan Windows muhitida ishlovchi Delphi dasturlash vositasida murakkab professional dasturlari ishlab chiqilmoqda.
Kompyuterda dasturlash oxirgi yillarda juda tez rivojlanib, dastur tuzishga qiziquvchilar soni oshib bormoqda. 10—15 yil oldin o'z dasturlarini Windows muhitida yaratish ko'pgina dasturchilarning orzusi edi. Delphi dasturlash vositasining yaratilishi esa nafaqat professional dasturchilar, balki oddiy dastur tuzuvchilar uchun ham keng yo'l ochib berdi.
Ushbu qo'llanma Pascal tilining asosiy operatorlari va Delphi dasturlash vositasida dasturlar yaratish texnologiyalarini o'z ichiga olgan.
Qo'llanma to'qqizta bo'limdan iborat. Har bir bo'limda nazariy ma'lumotlar va mavzuga doir misollar keltirilgan. Birinchi bo'limda algoritm, dasturlash til elementlari va uning standart funksiyalari keltirilgan. Ikkinchi bo'limda operatorlar, protseduralar va funksiyalar haqida ma'lumotlar berilgan. Uchinchi bo'limda Delphi dasturlash vositasining oyna elementlari, sinf va obyektlar haqida tushunchalari berilgan. To'rtinchi bo'limda Delphi dasturlash vositasi komponen-talarida ishlash texnologiyalari keltirilgan va har bir mavzuga doir misollar keltirilib, ularni bajarish tartibi berilgan.
Beshinchi bo'limda Delphi dasturlash vositasining grafik va multimedia imkoniyatlari yoritilgan. Oltinchi va yettinchi bo'limphi dasturlash vositasining qo'shimcha imkoniyatlari va komponentalari haqida ma'lumotlar berilgan. Sakkiz va to'qqizinchi bo'limlarda MBni yaratish texnologiyalari keltirilgan.
Qo'llanmada asosiy e'tibor dasturlar tuzish usullariga qaratilgan bo'lib, keltirilgan materiallar ketma-ket berilgan, uning yordamida o'quvchi kompyuterda tez mustaqil holda dastur tuzish imkoniga ega bo'ladi va zamonaviy vizual dasturlash texnologiyalari bilan tanishadi.
Qo'llanmada ko'rsatilgan dasturlash texnologiyalari bo'yicha dastur tuzishga harakat qilib ko'ring. Natijada, siz juda oson yo'llar bilan dastur tuzish mumkin ekanligiga ishonch hosil qilasiz. O'ylaymizki, qo'llanma bilan tanishgan kasb-hunar kollejlari va Oliy o'quv yurtlari talabalari, magistrlari va aspirantlari kompyuterda Delphi dasturlash vositasida o'z dasturlarini yaratishga kirishadi.

1. 
   Delphi dasturi haqida
   

Oxirgi vaqtda dasturlashga qiziqish ortib ketdi. Bu axborot texnologiyalarning hayotimizga kirib kelishi bilan bog‘liq. Agar inson kompyuter bilan ishlasa, unda dasturlashtirishga ehtiyoj va xohish paydo bo‘ladi. Hozirgi kunda personal kompyuter uchun Windows operatsion sistemasi juda mashhur. Dastur tuzishda uni yozishda Windows operatsion sistemasi kompyuterlardan foydalaniladi. Texnikaning rivojlanishi kompyuter dasturlarining tez ishlashiga olib keldi. Bularga Borland Delphi va Windows Vizual Basic va boshqalarni misol keltirish mumkin.


6

Delphi - dasturiy vostasi: Bu windows uchun mo‘ljallangan dasturlash muxiti bo‘lib, 1995 yilda BORLAND kompaniyasi guruhi dastur tuzuvchilari CHak (Chuck) va Denni (Danny) tomonidan yaratilgan.

Bu til o‘zining keng qamrovli imkoniyatlariga egaligi bilan birga, boshqa dasturlash tillaridan o‘zining ba’zi bir xususiyatlari bilan ajralib turadi.
Borland Delphi ning paydo bo‘lishi dasturlashni rivojlantirish tarixida yorqin ko‘rinish bo‘ldi. Delphi ning vujudga kelishiga quyidagilar sabab bo‘ldi;

• 
  Windows uchun dasturlash va komponentalar texnologiyasi.
  
• 
  Masalalarni echish uchun ob’ektga yo‘naltirilgan usul.
  
• 
  Komponentalar texnologiyasiga asoslangan ilovalarni tez yaratishning vizual muhitlari.
  
• 
  Interpritatsiyadan emas, kompilyasiyadan foydalanish. Bu shundan iboratki, interpretator bilan ishlashga qaraganda kompilyator bilan ishlash tezligi o‘n martalab ustunlikka ega bo‘ladi.
  
• 
  Universal usullar yordamida ma’lumotlar bazasi bilan ishlash imkoniyatlarining mavjudligi.
  

Borland Delphi yuqorida bayon etilgan fikrlarni joriy etish maqsadida yaratilgan. Ammo, uning eng asosiy elementi Paskal tili bo‘lib hisoblanadi. Hozirgi kunda Delphi tilining bir necha xil variantlari mavjud (Delphi 2, Delphi 3... , Delphi 7 va h.k.).
Delphi dasturlash tili uchun Paskal dasturlash tili asos qilib olingan. Bu ikki tilning qanday o‘xshashlik va farqli tomonlari bor?
Bilamizki, Paskalda biror kattaroq dastur, masalan amaliy dasturlar majmuini tuzmoqchi bo‘lsak, albatta biz modulli dasturlashdan foydalanamiz. YA’ni qo‘yilgan masalani kichikroq bo‘laklarga bo‘lib olamiz va shular bilan ishlaymiz. Natijani olish uchun esa, bu bo‘laklarni birlashtiruvchi bitta asosiy dastur qilinadi. Aynan shu narsa Delphi dasturlash tilining asosi hisoblanadi. Agar biz Delphi da biror forma hosil qilsak, u holda Delphi bizga o‘zi avtomatik tarzda shu formaga mos bo‘lgan modullarni va bu modullarni boshqaruvchi dasturni tuzib beradi. Boshqaruvchi dasturni Delphi da, agar unga o‘zimiz nom bermasak, Projectl.dpr deb nomlaydi. Bunda .dpr fayl kengaytmasi. Avtomatik tarzda tashkil qilingan modulga biz nom bermasak, u holda Delphi uni Unitl.pas deb nomlaydi. O‘zimiz esa *.pas kengaytmasini saqlagan holda hohlagan nomimizni berishimiz mumkin.
Delphi - dasturlashtirishda, dasturni tez ishlatishda foydalaniladigan dasturlash tili. Delphi tili Object Pascal tiliga asoslangan dasturlash tili hisoblanadi. Hozirgi kunda Delphi ning yangi loyihasi Borland Delphi 7 dasturchilarga ma’qul tushdi. Borland Delphi bilan katta bazali dasturlarni yaratish mumkin. Bu paketga turli xil ma’lumotlar, XML - hujjatlari, axborotlashtirish sistemalari va boshqalar kiritilgan. Delphi 7 ning asosiy xususiyati NET texnologiyasini qo‘llab quvvatlaydi.
Borland Delphi 7 bilan Windows 98 dan Windows XP gacha ishlash mumkin. Xozirgi zamon talabiga asosan bu dasturlash tili uchun Pentium va Celeron protsessorlari bo‘lishi kerak va ularning chastotasi 400 MGs, operativ xotirasi 128 Mbayt, o‘rnatish uchun diskda 475 Mbayt bo‘sh joy bo‘lishi kerak.


7

1.1 Delphi grafik imkoniyatlari Delphi dasturchiga grafik dasturlar sxema, chertej, illyustratsiyalar yaratishga imkon beradi. Dastur grafikani ob’ekt (forma yoki Image komponentasi) yuzasiga chiqaradi. Ob’ekt yuzasiga canvas xossasi mos keladi. Ob’ekt yuzasiga grafik element (to‘g‘ri chiziq, aylana, to’rtburchak va hokazo), chiqarish uchun bu ob’ektning canvas xossasiga mos usul qo‘llash lozim. Misol uchun Forml.canvas. Rectangle (10,10,100,100) instruksiyasi dastur oynasida to’ rtburchak chizadi. CHizish sohasi Yukorida ko‘rilgan canvas xossasi -TCanvas tipidagi ob’ektdir. Grafik primitivlarni chiqarish usullari Canvas xossasini abstrakt chizish sohasi deb qaraydi. CHizish sohasi alohida nuqtalar - piksellardan iborat. Piksel holati uning gorizontal (X) va vertikal (Y) koordinatalari bilan aniqlanadi. Chap yuqori piksel koordinatalari (0,0). Koordinatalar yuqoridan pastga va chapdan o‘ngga qarab o‘sib boradi.