«informatika va axborot texnologiyalari»

mantissasi
, 
p
— 
tartibi
deyiladi. Sonlarni bunday tasvirlash usuli 
suzuvchi 
vergul ko‘rinishida
tasvirlash yoki eksponensial format ko‘rinishida tasvirlash deyiladi.. 
Agar «suzuvchi» vergul mantissadagi ahamiyatli raqam oldida qo‘yilgan bo‘lsa, mantissaga 
ajratilgan aniq sondagi razryadlar uchun sonning mashinada saqlanadigan sonning aniqligi 
ta‘minlanadi. Ya‘ni, verguldan keyin mantissaning birinchi raqami 0 bo‘lmasligi kerak. Bundan 
shunday xulosani keltirib chiqarish mumkinki, 
mantissa 
to‘gri kasr bo‘lishi kerak. 
Bunday ko‘rinishda kompyuter xotirasida saqlanadigan sonlar 
normallashtirilgan
haqiqiy son deyiladi.
Normallashtirilgan haqiqiy sonlarni tasvirlashga doir misollar:
O‘nlik sanoq sistemasi Ikkilik sanoq sistemasi
753.15 = 0.75315*10
3
; -101.01 = -0.10101*2
11
(tartibi 11
2
= 3
10
)
Bunda 0.75315 –mantissa, 3-tartib. 
-0.000034 = -0.34*10
-4
; -0.000011 = 0.11*2
-100
(tartibi -100
2
= -410)
Haqiqiy sonlar kompyuter xotirasida turlicha tasvirlanishi mumkin. Bunda foydalanuvchi uchun 
bir necha formatlar havola etiladi : to‘rt baytli, olti, sakkkiz yoki o‘n baytli formatlar. Misol 
tariqasida
 
IBM rusumli shaxsiy kompyuterlarda haqiqiy sonlarni quyidagi formatlarda 
tasvirlashni keltiramiz:
Haqiqiy sonning 
formati 
Baytlardagi 
o‘lchami 
Qiymatlarining 
diapazoni 
O‘nli kasr aHamiyatga 
ega bo‘lgan raqamlari 
soni
Oddiy 
4 
10
–45
… 10
38
7 yoki 8 
Haqiqiy 
6 
10
–39
… 10
38
11 yoki 12 
Ikkilangan 
8 
10
–324
… 10
308
15 yoki 16 
Kengaytirilgan
10
10
–4932
… 10
4932
19 yoki 20
Ushbu jadvaldan ko‘rinib turibdiki, suzuvchi vergulli shaklda sonlarni tasvirlash katta diapazon 
oralig`ida sonlarni yuqori aniqlikda yozish imkonini yaratadi.
Misol:
-193
(10) 
= -11000001
(2)
sonini tarkibiy ko‘rinishda shaxsiy kompyuter xotirasida 
razryadlar bo‘yicha quyidagicha tasvirlanishi mumkin: 
Muqarrar vergulli formatda ishorasi bilan oddiy ko‘rinishda: 
Sonnin
g 
ishorasi 
Sonning absolyut qiymati 

---

33 
Razryad 
nomeri N 
razryada 
15 
14 13 12 11 10 9 8 7 6 5 4 3 2 1 0 
Son 
1 
0 0 0 0 0 0 0 1 1 0 0 0 0 0 1 
Suzuvchi vergulli formatda ikkilangan ko‘rinishda: 
Sonnin
g 
ishorasi 
Тartibi 
Mantissasi 
Razryad 
nomeri N 
31 
30 29 28 27 26 25 24 23 22 21 20 19 18 17 16 15 … 1 
0 
Son 
1 
0 0 0 
1 0 0 
0 
1 
1 
0 
0 
0 
0 
0 
1 
0 … 0 
0