Informatika va axborot texnologiyalari fani haqida

takrorlanuvchi jarayonlarni hisoblash algoritmlari va dasturlarini tuzish. 
 
 
Reja: 
1.  Aralash strukturali algoritmlar 
2.  Pascal dasturlashtirish tilida massiflar bilan ishlash 
 
Tayanch iboralar: Aralash strukturali algoritmlar, massiflar, protsedura, standart funktsiyalar, 
foydalanuvchining funktsiyasi, qism dasturlar  
Adabiyotlar: 12, 13, 22, 23, 26, 30, 35, 38 
 
Aralash strukturali algoritmlar 
Chiziqli, tarmoqlanuvchi va takrorlanuvchi dasturlardan tashqari ko‘pgina masalalarni 
yechishda bu uchala jaryondan ham bir yula foydalanishga to‘g‘ri keladi. Bunday algortmlar aralash 
stukturali algoritmlar deyiladi. 
Ya‗ni bu algortmda uchala algoritmdan ham foydalanish mumkin. Demak uchala turdagi 
algortmlar katnashgan algortmlar aralash algortmlar deb atalar ekan. 
Ko‘pgina muxandislik masalalarini, texnologik va xakozo jarayonlarni dasturlashtirishda 
aralash strukturali dasturlardan foydalanishga to‘g‘ri keladi. Biz yuqorida Chiziqli, tarmoqlanuvchi va 
takrorlanuvchi algoritmlarni dasturlashtirishni bir xil turdagilariga misollar keltirib, urganib chiqdik. 
Lekin kundalik xayotda aralash strukturali algoritmlar juda ko‘p ishlatiladi. Bunday algoritmlarni 
dasturlashtirish uchun yuqorida aytganimizdek uchala turdagi algoritmlarni dasturlashtirishni bilish 
yetarli   
 
Pascal dasturlashtirish tilida massiflar bilan ishlash 
Murakkab uzgaruvchilar bilan bitta identifikator yordamida bir necha uzgaruvchilarni  e‗lon 
qilish mumkin. Uzgaruvchilarni bunday ko‘rinishlariga massiflar deyiladi. 
Masalan ko‘p hollarda 

---

115 
 
b={ b
1
, b
2
, b
3
,… b
n
}    yoki     













nn
n
n
n
n
a
a
a
a
a
a
a
a
a
A
...
...
...
...
...
...
...
2
1
2
22
21
1
12
11
kabi vektor va matritsalar bilan иш 
kuriladi. 
Bu uzgaruvchilar Pascal tilida massiflar ko‘rinishida e‗lon kilinadi. Massiflarni e‗lon qilishda 
array xizmatchi suzidan foydalaniladi. 
const  n=25; 
var 
b: array [1..n] of  real; 
a: array[1..n, 1..n] of  real; 
 
Massiflarni e‗lon qilish jarayonida kurinib turibdiki, bir xil uzgaruvchilar (yozuvlar) qaytarilishi 
uchramokda. Bu noqulayliklarni bartaraf etish Maqsadida Pascal tilida uzgaruvchilarning 
(massiflarning) turidegan tushuncha kiritiladi.  
Masalan: 
type 
vec=array[1..n]  of  real; 
matr=array[1..n, 1..n] of  real; 
var b,c: vec; 
       x,y,z: matr; 
 
Uzgaruvchilarning turi yordamida foydalanuvchining uzi ham mustaqil ravishda yangi 
uzgaruvchilar turini kiritishi mumkin. 
Massiflar bilan ishlashga quyidagi misolni keltiramiz. 
 
Misol: 
Quyidagi formula orqali A matritsaning elementlarini aniqlang: 
,
ln
3
3
j
i
j
i
a
ij



  
3
,
1

i
           
3
,
1

j
; 
 
program massiv(input,output); 
var    a:array[1..3, 1..3]  of  real; 
         i, j: integer; 
   begin 
      for i:=1 to 3 do  
         for j:=1 to 3 do  
           begin  
                a[i,j]:=ln(abs(i+j*j*j))/sqrt(i*i*i+j); 

---

116 
 
              writeln(‗a(‗,  i,  ‘,‘   ,j,  ‘)=‘, a[i,j]); 
            end; 
   end.