Informatika va axborot texnologiyalari fani haqida

integratsiyalangan. SHuning uchun ham u yoki bu dasturdagi ma‗lumotlarni import yoki eksport qilish 
imkoni mavjud. 
 
Ma„lumotlarning relyatsion asoslari 
 
Munosabatlar  yordamida  kurilgan  ma‗lumotlar  bazasi  yassi  (ikki  ulchovli)  ma‗lumotlar 
elementlarining tuplamidan kuriladi. 
 
Munosabat yoki jadval - bu kartejlar tuplami. Agar kortejlar (-ulchovli bulsa, ya‗ni agar jadval ( 
ta usto‘nga ega bulsa, munosabat  (-darajali munosabat deyiladi, 2-darajali munosabat binarli, 3-darajali - 
ternarli, ( - darajali - (-arli munosabat deyiladi. 
 
Bir  turdagi  ma‗lumotlar  elementlarining  kiymatlari  tuplami  ya‗ni  jadvalning  bir  ustuni  domen 
deyiladi. ( raqamli ustun (-li munosabat domeni deyiladi. 
 
Matematikada  (  (Relation)  berilgan  (-ta  ko‘p  (1,(2,  (3,...,((  (shart  emas  har  xil  bo‘lishi) 
munosabatlar bilan aniqlanadi, agar u kortejlar tuplamini takdim etsa, shunda har bir kortejning birinchi 
elementi (1 dagi, ikkinchisi (2 dagi va xokazo. 
 
Bunday  munosabatlarni  tasvirlash  va  ular  ustida  operatsiya  qilishda  aniq  matematik  belgilar 
mavjud,  munosabatlar  algebrasiga  yoki  hisoblab  chiqiladigan  munosabatlarga  asoslangan.  Ma‗lumotlar 
relyatsion asoslarning ayrim afzallik (ustunlik)larini sanab o‘tamiz: 

---

39 
 
 
Oddiyligi.  Ko‘pchilik  ma‗lumotlar  tuzilishini  taqdim  etishda  ikki  ulchovli  jadvallardan 
foydalanish  uncha  tayyor  bo‘lmagan  yoki  tajribasiz  foydalanuvchining  ma‗lumotlar  asoslari  bilan 
ishlashda - eng oddiy usullardan biri. 
 
Ixchamligi. Proektsiyalash va bog‘lash operatsiyalari munosabatlarni kesmoq va yopishtirmoqqa 
yo‘l qo‘yadiki, unda amaliy dasturlashtiruvchilar har xil fayllarni kerakli formada olishi mumkin. 
 
Muayyanligi.  Kuzlangan  maqsad  bog‘lanishlari  asoslarida  odatdagi  xodisa  bo‘lishi  mumkin 
qadar  tushiriladi.  Munosabatlar  o‘z  tabiatiga  ko‘ra  muayyan  ma‗noga  ega  bo‘ladilar  va  matematik 
muayyan  usullar  bilan  manipulyatsiya  qilish,  shunday  vositalarni  qo‘llash:  munosabatlar  algebrasi  va 
hisoblab chiqiladigan munosabatlarga asoslangan. 
 
Maxfiyligi.  Maxfiylik  nazorati  soddalashtiriladi.  Har  bir  munosabat  uchun  kirish  imkoniyati 
xaqliligi  beriladi.  O‘ziga  xos  maxfiylik  ma‗nosida  ko‘rsatkichlarning  kirish  imkoniyatini  tekshirish 
xuquqi talab qilinadi; agar kirish imkoniyati xuquqi buzilmagan bo‘lsa, ko‘rsatkich amaliy dasturlarni va 
fayllarni  kiritish,  ishlov  berish  qiymatlari  kuchli  usib  ketadi;  amaliy  dasturlar  soni  usishi  bilan,  ularni 
kiritish harajatlari ham juda katta bo‘lib ketadi. 
 
Bog‟langanligi.  Relyatsion  tasavvurlar  turli  munosabatlar  va  fayllarning  atributlarini  o‘zaro 
aloqadorligi to‘g‘risida aniq ko‘rinish beradi.