Informatika va axborot texnologiyalari fani haqida

 
Kompyuterning asosiy qurilmalari tavsifi. 
          Protssessor-  kompyuterning  asosiy  qismi  bo‘lib,  dastur  nomini  bajarishga 
mo‘ljallangan. 
Xotira  (RAM)  -ma‘lumotlarni  va  dastur  kodini  vaqtinchalik  saqlash  joyiga 
kompyuter xotirasi deyiladi. Kompyuter o‘chirilganda  tezkor  xotiradagi ma‘lumot 
o‘chiriladi.  
Qattiq  disk.  Kompyuter  xotirasida  ma‘lumotlarni  doimiy  saqlash  uchun 
ishlatiladi. Qattiq diskda dastur fayllari, hujjatlar, ma‘lumot fayllari saqlanadi. 
Kiritish va chiqarish qurilmalari. Bu qurilmalar kompyuter va foydalanuvchi 
orasida  aloqa  o‘rnatish  uchun  xizmat  qiladi.  Keng  tarqalgan  kiritish  va  chiqarish 
qurilmalariga ekran, klaviatura va sichqon kiradi (2-jadval).  
                                                 
1
 Einar Crogh. Introduction to Windows operating system. USA 2015. P-800.(p. 21-31) 

---

25 
 
 
2-jadval.  
Qurilma  
Tavsifi 
Protssessor 
Kompyuter tizimining bir qismi bo‘lib unda dastur ko‘di 
bajariladi.  
Xotira 
(RAM) 
Kompyuter o‘chirilgunga qadar ma‘lumotlar va dasturlar 
vaqtinchalik saqlanadigan joy. 
Qattiq disk  
Tashqi xotira funksiyasi berilganlar va dastur fayllari, hujjatlar va 
boshqa fayllar saqlanadi.                                  
Kiritish va 
chiqarish 
qurilmalari 
Kompyuter va foydalanuvchi orasidagi aloqani o‘rnatadi. Kiritish 
qurilmasiga klaviatura, sichqon va ekran kiradi.  
 
Bir  nechta  ilova  kompyuterda  1  vaqtning  o‘zida  bajariladi.  1  ta  yoki  bir 
nechta  prostessorda  AT  uchun  dasturni  ishga  tushirish  va  dastur    uchun    efir 
vaktini  ajratish  masalasidir.    Ishlaydigan  amaliy  dastular  kompyuter  xotirasiga 
saqlash uchun yuklanadi. Shuning uchun turli xil ma‘lumotlar kaerda saqlanishni 
kuzatish lozimdir. Bundan tashkari xotiraning qaysi qismiga qarab murojat bor va 
qaysi  qismi  ishlatilishi  xaidagi  ma‘lumotni  kuzatish  imkoniyati  bo‘lishi  shart. 
Kompyuter  xotirasini  boshqarish  ATning  vazifasidir.  Fayllar  qattik  diskda 
saqlanadi.    AT  fayllar  qattik  diskning  joylashganini,  shuningdek  qattiq  diskning 
qaysi qismini ishlatadi. Va qaysi qismi ishlatilmasligini kuzatadi. Dasturiy ilovalar 
orasidagi kiritish chiqarish aloqa vositalari va ekran, klaviatura, sichqon va shunga 
o‘xshash  kurilmalar.  AT  turli  xil  drayverlarga  ilovalarni  kiritish  chiqarishni 
osonlashtirish  uchun  xizmat  qiladi.  Windows  fayllik  tizimi  CD  ROM  uchun 
qullaydi va Compact Disk File System (CDFS) deb ataladi, bu optik disklar uchun 
standartdir. CDFS turli xil fayl tizimlarini qo‘llaydi (Windows, Mac OS va  Unix 
sistemalari). Shuning uchun ma‘lumotlar ATlar o‘rtasida almashinish imkoniyatiga 
ega.  Shuningdek  Windows  Universal  Disk  Format  (UDF)  deb  atalmish  fayl 
tizimini  xam  qullaydi.  Foydalanuvchi  funkstiyasi  ma‘lumotlarni  optiq 
tashuvchilarda  saqlash  uchun  standart  fayl  sistemasi  xisoblanadi.                    Asosan 
DVD  disklar  va  yangi  optik  tashuvchilar  uchun  ishlatiladi  masalan  Blu-Ray  va 
DVD    -  video  UDF  turli  xil  versiyalarni  qo‘llaydi.Apparat  uskunalri  turli 
toifalardan iborat va turli dryverlarni qo‘llaydi. Shu vaktning uzida amaliyot tizimi 
apparat  vositalar  orasidagi  aloqa  xaqida  g‘amxo‘rlik  qiladi.  Bu  esa  kompyuter 
dasturlarini  yaratishni  osonlashtiradi  va  dasturchilarni  boshqa  drayver  bilan  aloqa 
o‘rnatish masalalari ustida bosh qotirmaslikni yaratib beradi. 
Zamonvaiy ATlari ko‘pmasalalikdan foydalanadi. Bu esa 1 vaqtning o‘zida 
1 nechta iloalardan foydalanish imkoniyatini beradi vash u bilan birga 1 vaqtning 
o‘zida  kompyuterda  1  tadan  ko‘p  amalni  bajarish  imkonini  yaratib  beradi.Bu 
narsani  amalga  oshirish uchun esa  dasturlar  prostessorda ketma  ket ishga  tushirib 
yuboriladi.  Ilovai  prostessorda  qiska  vakt  ichida  bajariladi.  Bajarilib  bo‘lib 
prostessordan  tashqariga  uzatilishi  bilan  boshqa  ilovalar  prostessorga  bajarilishi 

---

26 
 
uchun  yuklanadi.  Ma‘lumotlarni  xavfsizligini  kompyuter  texnologiyalaridan 
foydalanishda  aloxida  axamiyatga  ega.  Xususan  tarmoqqa  ulangan  kompyuter 
uchun.  Komapyuter  xavfsizligining  maqsadi  axborotlar  va  ma‘lumotlardan 
noqonuniy foydalanishni, o‘g‘irlash, yuq kilish va tabiiy ofatlardan saqlashdir. 
Уadro, qurilma bosqichi (HAL) va boshqarish xizmzti o‘rtasida joylashgan. 
Yadro  boshqaruvchi  ilova  va  ma‘lumotlarni  qayta  ishlash  qurilma  bosqichida 
ko‘prik  paydo  qiladi.  Yadro  uchun  eng  muhim  masala,  ilovada  ishlash  uchun 
ruxsat etish va ilovalarga qurilma apparatlariga murojaatni ta‘minlaydi. 
Dasturni  ishga  tushirish  uchun,  yadro  dastur  uchun  manzil  bo‘shlig‘ini 
o‘rnatadi, dastur kodini xotiraga joylaydi va dasturni stek bilan ta‘minlaydi. 
Yadro  uchun  boshqa  muhim  masalalardan  biri  kompyuter  resurslari  va 
ilovalarga shi resurslardanfoydalanishni boshqarishni ta‘minlaydi. 
Bu resurslar quyidagilardan iborat
2
: 
-  Protsessor-    protsessor  yadrosida  qurilmalarni  qayta  ishlashi  uchun 
ruxsatni ta‘minlaydi. 
-  Kompyuter  xotirasi  –    yadro  kompyuter  xotirasidan  to‘laqonli 
foydalanadi va protsessor xotirasini keraklicha tarqata oladi.  
-  Kiritish – chiqarish qurilmalari – yadro protsessordan so‘rovlarni kiritish 
–  chiqarish  qurilmalarida  bajarish  uchun  qabul  qiladi  va  muofiq 
qurilmalarda murojaatni ham ta‘minlaydi. 
Windows ishga tushishi bilan, yadro ham ishga tushadi. 
Yadro,  Windows  amaliyot  tizimi  ishlashi  tizimining  boshqarishi  uchun 
drayverlarni ishga tushiradi. 
Yadro,  yadro  rejimida  ishlaydi  va  virtual  xotira  uchun  kartochka  orqali 
muloqotni  o‘rnatadi.  Shundan  so‘ng,  yadro  ba‘zi  bir  tizim  protsessorlarini  ishga 
tushiradi  va  ularga  foydalanuvchi  rejimida  ishlashga  ruxsat  beradi.  Yadro 
kompyuterga ulangan apparat qurilmalarini ro‘yxatini bilgan holda, ularni izlaydi. 
Yadro, kerakli paytda apparat qurilmalariga murojaat qilish huquqiga ega.