Informatika va axborot texnologiyalari fani haqida

Matlab tizimi, uning vazifalari va imkoniyatlari. 
 
Oxirgi yillarda bir qancha davlatlarning Oliy  ta‘lim muassasalarida talabalar 
tomonidan turli fanlarni ma‘ruza, laboratoriya va amaliy mashg‘ulotlarda o‘rganish 
jarayonida, kurs ishlarini, loyihalarni, bitiruv ishlari va dissertatsiyalarni bajarishda 
bir  qancha  dasturiy  komplekslardan  iborat  modellashtirish  tizimi  va  tahlili  keng 
qo‘llanilmoqda. Dastury komplekslar orasida «Matlab» paketi o‘zining soddaligi, 
ixchamligi,  ishonchliligi,  kengaytirilgan  imkoniyati,  zamonaviy  talablarga  javob 

---

138 
 
berishi  o‘qish  jarayonida  zamonaviy  texnologiyalarga  asoslanganlifi  bilan  farq 
qiladi.  
«Matlab»    «The  Mathwoks  Inc»  firmasining  mahsulotidir.  «Matlab»  
paketining birinchi versiyasi yaratilganiga 20 yildan ortiq vaqt o‘tdi. Bu paketning 
rivojlanishi va takomillanishi hisoblash texnikasi vositalarini rivojlanishi bilan bir 
vaqtga  tog‘ri  kelgan.  «Matlab»  paketining  nomi  Matrix  Laboratory  so‘zlaridan 
olingan  bo‘lib,  u  birinchi  navbatda  kattaliklar  massivini(matrisa  va  vektor)  qayta 
ishlashga  yo‘naltirilgan.  Shuning  uchun  ham,  hisoblash  texnikasi  avlodlari 
almashinuvi  yetarli  darajada  yuqori  tezlikda  bo‘lishiga  qaramasdan,  «Matlab» 
ularning  har  biridan  eng  mukammalini  o‘ziga  singdirishga  ulgurgan.  «Matlab»  
vaqt  davomida  rivojlanib  boradigan  dasturdir.  2000  yildan  buyon  u  yiliga  ikki 
marotaba  yangilanib  turibdi.  Paket  nomidan  u  kattaliklar  massivini(matrisa  va 
vektor)  qayta  ishlashga  yo‘naltirilganligi  ko‘rinib  turibdi.  Bu  foydalanuvchilarga 
ma‘lumotlarning ko‘rsatilgan turi bilan ishlovchi proseduralarning samaradorligini 
yetarli darajada oshirish imkonini berdi.      
Natijada  hozirgi  vaqtga  kelib,  «Matlab»  800dan  ortiq  funksiya  va  modellar 
kutubxonasini  tashkil  qiladi.  Ish  jarayonidagi  birgina  muammo,  qo‘yilgan 
masakani  yechish  uchun  kerak  bo‘ladigan  funksiya  va  modellarni  tez  qidirib 
topishdadir. 
Matematik  modellashtirish  doirasida  «Matlab»  kompyuter  texnologiyasining 
barcha  zamonaviy  yutuqlarini  to‘liq  ishlatish  imkonini  beradi,  shu  qatori 
vizuallashtirish  va  kattaliklarning  audifikatsiya(ovozli)  vositalarini  ishlatish. 
Internet  orqali  kattaliklarni  almashtirish  imkoniyati  ham  mavjud.  Bulardan 
tashqari, foydalanuvchi «Matlab» vositalarining imkoniyatlari orqali yechilayotgan 
masala  talabiga  va  o‘zining  ta‘biga  qarab  shaxsiy  grafik  interfeys  yaratishi 
mumkin.                                                               Ilmiy va texnika sohasining 
mutaxassislariga  paketda  ishlash  yengil  bo‘lishi  uchun  funksiya  kutubxonasi 
bo‘limlarga  bo‘lingan.  Umumiy  o‘ziga  xos  xarakterli  model  va  funksiyalar 
«Matlab»  paketi  asosiy  yadrosi  tarkibiga  kiradi.  Aniq  sohafa  xos  model  va 
funksiyalar kengaytirilgan paket(Toolboxes) tarkibiga kiritilgan. 
Shunday  qilib,  «Matlab»  birinchi  navbatda  matematik  modellashtirish 
vositasidit.  U  ilm  va  texnikaning  barcha  ko‘zga  ko‘ringan  sohalarida  analiz  va 
sintez  nuqtai  nazaridan  tadqiqot  ishlarini  olib  borishni  ta‘minlaydi.  Bunda  paket 
tuzilishi  model  yaratishdagi  ikkita  asosiy  bo‘lgan  -analitik  va  imitatsion 
yondashuvlarni samarali qo‘shish imkonini beradi. 
MatLab  installyatsiyasi  vaqtida  tizim  va  jarayonlarni  visual  modellashtirish 
paketi —  Simulinkni  o‘rnatish  mumkin.  Yangi  model  yaratish  uchun   
 
piktogrammasini  sichqoncha  yordamida  belgilang  yoki  simulink  buyrug‘ini 
tanlang(63-rasm).  Ekranda  ikkita  oyna  hosil  bo‘ladi.  Birinchi  oynada 
kutubxonadan  model  tanlash,  ikkinchisidan  esa  tuzumning  umumiy  modelini 
yig‘ish uchun g‘ishtchalar tanlanadi.  
Source  (Manba)  piktogrammasini  faollashtirib  manba  kutubxonasini  ochish 
mumkin.  Mos  kutubxonalarni  ochib  va  tanlangan  modelni  tizim  modellarini 
yaratish  oynasiga  sudrab,real  tizim  modelini  yig‘ish  mumkin.  So‘ngra,  modelni 

---

139 
 
ishga  tushirib  yechim  olinadi.  Sozlash  jarayonida  tizimni  ishlash  vaqtini,  uechish 
usulini va boshqa parametrlarni tanlash mumkin.