Informatika va at

12-Mavzu: Kriptografiyaning qo`llanish usullari.
Kriptografiya va uning masalalari

Axborotlarni boshkalar o’kishidan saklash maksadida maxsus kalit yordamida kodlashtirish kriptografiya deb ataladi.

Kriptografiya uzok yillar davomida xarbiy maksadlarda qullanilib kolgan. ANB (Agenstvo natsionalnoy bezopastnosti (AKSH) 4 noyabr 1952g tashkil topgan) AKSH prezidentining maxsus buyrugiga binoan barcha chet davlatlardan kelayotgan xatlar va axborotlarni tekshiradi.

1995 yil 3 aprelda Rossii prezidenti N 334 karoriga muvofik turli xil litsenziyaga ega bo’lmagan vositalar yordamida axborotlarni kodlashtirishni takikladi. SHundan keyin axborotlarni kodlashtirish bo’yicha davlat standarti kiritildi.

Ochik tekstni R xarfi bilan belgilaymiz. Bu tekst fayli, tasvir, maxsus tovush yoki x.k. bulishi mumkin. Bu axborotlar komp’yuterda ikkilik kod kurinishida ifodalanadi. SHifrlangan tekst S xarfi bilan belgilanadi.

SHifrtekstning xajmi ba’zan ochik tekst xajmiga teng bulishi mumkin. SHifrlangan tekst komp’yuter tarmog’i kanallari buylab uzatilishi yoki xotirada saklanishi mumkin. SHifrlash funktsiyasi Ye ni kuyidagicha yozish mumkin.

E(R)=S
SHifrni ochish funktsiyasini D xarfi bilan belgilasak,
D (S)=R
D (E(R))=R
Kriptografiya kuyidagi masalalarni yechilishini ta’minlashi kerak.

• 
  autentifikatsiya kabul kiluvchi shunga ishonch xosil kilishi kerakki ma’lumot anik bir yuboruvchidan bulishi shart. Boshka bir nom bilan yolgon ma’lumot yuborilmasligi kerak;
  
• 
  butunlik. Uzatish paytida axborot o’zgarmasligi;
  
• 
  inkor kilmaslik (neosporimost) Ma’lumotni yuboruvchi o’zi ekanini tasdiklashi.