“Informatika va at” fanidan

2-MAVZU: Nashriyot tizimlari. PageMaker dasturi va unda ishlash asoslari.

Reja
1. Dasturning asosiy oynasi va menyusi.
2. Hujjatlar oynasi.Hujjatlarni mashtablash va tasvirlash
3. PageMaker dasturi asboblar paneli
4. Boshqarish palitrasi
5. Maxsuslashtirilgan palitralar

Tayanch iboralar: Adobe guruhi, TypeManager komponentalar,PageMaker interfeysi, palitra, boshqaruvch palitra, Templates palitrasi, Tile (Мозаика), Cascade (Каскад), Document Setup, Layout (Макет), Go To Page Adjust Layout (Настройка макета), Fit in Window (Целая страница), Shortcuts (Комбинации клавиш), Instrumentlar palitrasi, Show Control Palette (Показать управляющую палитру), O’lchov lineykalar, yo’naltiruvchilar.
Page Maker Aldus corporation firmasi tomonidan yaratilgan keng imkoniyatli qulay nashriyot tizimidir. Aldus firmasining Yevropa bo‘limi 1989- yil sentabrda Page Maker dasturining ruscha variantini e’lon qildi. Page Maker dasturining ishlashi uchun Microsoft Windows dasturining to‘liq lahjasi bo‘lishi talab qilinadi. Shaxsiy kompyuterning amaliyot tizimi bilan tanish bo‘lgan foydalanuvchi diskni formatlash, fayl nusxasini hosil qilish, faylni o‘chirish, uni bosib chiqarish yoki dasturni ishga tushirish buyruqlarini albatta biladi.
Windows muhiti amaliyot tizimning qobig‘i hisoblanib, foydalanuvchi uchun amaliyot tizimning barcha imkoniyatlarini uning buyruqlarini yoddan bilmasdan turib ishga tushirishga imkon beradi.
Windows muhitida ishlash uchun sichqonchadan foydalanish juda qulaydir. Shu sababdan foydalanuvchi sichqonchadan mohirona foydalana bilishi kerak. Sichqoncha yordamida quyidagi 6 ta asosiy harakatni bajarish mumkin:
 (Point) Ko‘rsatkichni ekranning kerakli joyiga ko‘chirish;
 (Click) Sichqoncha tugmasini bosib darhol qo‘yib yuborish;
 (Double click) Sichqoncha klaviaturasini ikki marta tez bosish;
 (Select) Biror obyektni tanlash;
 tanlab olingan surat, matn qismi yoki dasturning grafik simvolini boshqa joyga ko‘chirish (Drag). Buning uchun tanlab olingan obyekt ustiga ko‘rsatkichni olib borib, sichqoncha tugmasi bosiladi va obyektni kerakli joyga ko‘chiriladi, so‘ngra sichqoncha tugmasi qo‘yib yuboriladi.
 matnni sahifaga joylashtirish (Flow).
Page Maker dasturida katalog va fayllar bilan ishlaydi. Fayl nomi. PUB kengaytmasi bilan yoziladi. Misol uchun: Sample1.PUB. Boshqa katalogga o‘tish uchun sichqoncha yordamida ko‘rsatkichni muloqot oynasidagi «|» belgisi ustiga keltirib va sichqoncha chap tugmasini ikki marta bosiladi. Chap oynada kataloglar ro‘yxati paydo bo‘ladi. Kerakli katalog nomini tanlab sichqoncha tugmasini ikki marta bosiladi. Nashriyot tizimlarining asosiy vazifasi nashrni tayyorlashda tez takrorlanuvchi operatsiyalarni iloji boricha ko‘proq avtomatlashtirishdir. Uning afzalligi esa, bu nashr sahifasi va uning umumiy ko‘rinishini tayyorlashdagi qulaylik va o‘zgartirishlar kiritishning osonligi, hamda vaqt tejalishidir. Nashr sahifasining umumiy ko‘rinishini tayyorlashda shaxsiy kompyuterdan foydalanish maqsadga muvofiqdir. Asl nusxa maketini bosib chiqarish uchun esa lazerli printerdan foydalanish ma’quldir. Matn va suratlar kompyuter xotirasiga iloji boricha oldinroq kiritilgan bo‘lishi kerak. Nashr elementlarini kompyuterda saqlashning asosiy afzalligi shundaki, matnni to‘g‘ridan-to‘g‘ri harf terish qurilmasiga berish mumkin, matn bilan suratlarni mos joyga qo‘lda joylashtirishga ehtiyoj qolmaydi.
P age Maker dasturi yordamida nashr sahifasini ekranda ko‘rish va unga bosib chiqarilgunga qadar tuzatishlar kiritish mumkin. Barcha kerakli o‘zgartirishlar kiritilgandan so‘ng, asl nusxa maketi harf terish qurilmasiga uzatiladi yoki lazerli printerda bosib chiqariladi.
Dastur Пуск - Программы - Adobe— Аdоbе Page Maker 7.0 orqali yuklanadi.
Yangi nashriyot oynasini ochish uchun Fayl (Файл) buyrug’ini bajaring.Document setup (Параметры страницы) muloqot oynasi ochiladi. Ochilgan muloqat oynasida o’lchamlarni quyidagicha o’zgartiring:
Shundan so’ng kursorni OK tugmasiga olib boring va bosing.
- Yangi nashriyotga Page size (формат) А4 va Orientation (betni oriyentatsiyasi) - Tall (kitobli).
- Agar nashriyotingiz qog’ozga bir tomonlama chiqariladigan bo’lsa, Options (variantlar) Double-sided (Ikki tomonlama) galochkani olib tashlaymiz, aksincha ikki tomonlama bo’lsa galochka qo’yamiz. 
- Ikki tomonlama nashriyotimizga Facing pages (Ugirish) ga galochka qo’yamiz.
- Restart page numbering (Betni yangidan nomerlash) galochka kitobning ba’zi qismlarini chiqarishda ishlatiladi, yani hujjat beti 1 dan boshqa son bilan boshlansa. Restart page numbering (Yangi bet nomeri) galochka qo’ymaymiz.
- Betlar soni (Number of pages) -20.Nashriyotimiz 20 betdan iborat ekanligini ko’rsatadi.
- Start page (birinchi bet nomei)-nashriyotimiz birinchi beti nomeri qo’yiladi. Odatda 1 qo’yiladi.
- Margins (hoshiya) bo’limida tayyorlanadigan nashriyotning pastki, ustki, ichki, tashqi qismidan tashlanadigan hoshiya o’lchamlari ko’rsatiladi.
- Target output resolution (nuqtalar o’lchami) Printeringiz nuqtalar o’lchami qo’yiladi.
- Compose to printer  -kompyuteringizga o’rnatilgan printer nomi qo’yiladi. 
Kerakli o’lchamlarni kiritib bo’lganimizdan so’ng Ok tugmasiga kursorni olib boramiz va bosamiz, Biz kiritgan o’lchamlar bo’yicha yangi nashriyot oynasi ochiladi:



Rasm. Pagr Marker hujjat oynasining ko’rinishi.
Page Maker dasturining menyular qatori
Page Maker dasturining menyulari quyidagilar: Файл (File), Редактирование (Edit), Макет (Layout), Тектс (Type), Элемент (Element), Сервис (Utilities), Просмотр (Viev), Окно (Window), Помощь (Help). 
Bir paytda bir necha hashr oynasini ochish mumkin, bunday holda dastur asosiy oynasi doirasida har bir nashr uchun alohida oyna ochiladi. Hujjat oynasi o’lchovlarini asosiy oyna kabi o’zgartirish mumkin. Ochilgan hujjat oynalarini tartiblash uchun Window (Окнo) menyusida Tile (Мозаика) va Cascade (Каскад) buyryqlari ko’zda tutilgan. Birinchi hujjat oynasi shunday joylashtirilganki, boshqa hujjat oynalarini berkitib turmaskigi kerak, yani, ularning sarlavhalari krtma-ket ko’rinib turishi kerak. Hujjat oynalari o’rtasidagi axborot almashuvi buffer ayriboshlash (Clipboard), shuningdek Drag-and-Drop (maket elementlarini sichqoncha yordamida bir oynadan boshqa nashr oynasiga sudrab olib chiqish) metodi yordamida amalga oshiriladi. Hujjat oynasida nashrning birinchi sahifasi ko’rsatilgan. Uning atrofidagi bo’sh maydon ishchi stoli deb ataladi. Maktning elementlari ish stolida joylashgan bo’lib, u pechatga chiqarilmaydi.Ish stoli maket elementi uni yaratishda va nashr betlari bo’yicha jkib o’tishda vaqtinchalik joy sifatida qulaylik yaratadi. Nashr betlarini varaqlaganda sahifa maydonida aks ettirilishi mumkin. Agar element joriy betdan boshqasiga o’tkaziladigan bo’lsa, avval ish stolidan olib, kerakli betga o’tkazilib, va ish stoliga qo’yiladi.
Hujjatning sahifalar maydonida rangli chiziqlar ko’rinib turadi – kolonka va maydon chegarasi. Pushti rang bilan matn kiritishning chegarasi belgilanadi. Ular Document Setup (Параметры документа) bo’yisha aniqlanadi.
  Bir betdan boshqa betga o’tish uchun sahifa nomerlari piktogrammasi hizmat qiladi (surish shkalasidan chap tomonida)
Sahifalar bo’yicha o’tishda shuningdek Layout (Макет) menyusida Go To Page (Перейти к странице) buyeug’i ishlatiladi . Buyruq tanlanganda yagona qiymat kiritish maydonidan iborat muloqat oynasi paydo bo’ladi, unda sahifa nomeri kiritiladi.
Maket ustida ish boshlashdan oldin olib borilgnda Adjust Layout (Настройка макета) maxsus funksiyasida joylashgan PageMaker 7.0ning asosiy parametrlarini aniq bilish zarur. Bu esa qo’l mehnatini kamaytiradi. Zangori chiziqlar kolonka chegarasini belgilaydi.Yangi nashrlarni yaratgandan so’ng ular maydon chegaralari bilan mos keladi.
Suzib chiquvchi menyu (Контекстное меню)
Sichqonchaning o’ng tugmasini shiqillatish natijasida suzib chiquvchi menyu ochiladi. Joriy ish borishi va kursorning holatidan kelib chiqqan holda bu menyu har hil ko’rinishga ega va dastur funksiyalariga bo’lgan murojaatlarni tezlashtiradi.
 PageMaker dasturida sichqonchaning o’ng tugmasini bosish natijasida sahifani mashtabini tasvirlash Fit in Window (Целая страница)dan 100% Size (Реальный размер) ga o’tish va aksincha amalga oshiriladi. 
Tugmalar kombinatsiyasi
Sichqoncha bilan ishlagandan ko’ra klaviatura bilan ishlash ancha samaralidir. Shuning uchun ham PageMaker dasturida klaviatura bilan ishlash ish tezligini oshiradi va vaqtni iqtisod qiladi. Agar siz PageMaker dasturida tez ishlashni hohlasangiz buning uchun tugmalar kombinatsiyalarini esda tutmoq darkor. PageMaker dasturida 250 tadan ortiq tugmalar kombinatsiyasi va maxsus buyruqlar mavjud. Masalan, kolonraqamlarni, qo’l keringini qo’yib chiqish va boshqalar.
PageMaker 7.0 dasturining barcha klaviatura buyruqlarining ro’yhati Help (Помощь) menyusida joylashgan Shortcuts (Комбинации клавиш) bo’limidan tanishish mumkin.
Palitralar
Palitralar-bu uncha katta bo’lmagan oyna bo’lib, unda dasturning boshqarish elementlari yoki qandaydir joriy axborot tasvirlanadi. Palitrani ihtiyoriy holatda berkitib va yana qaytarib qo’yish mumkin. Palitrani qo’yish uchun: Window (Окно) menyusidan Show <имя палитры> (Показать <имя палитры>) buyrug’I yordamida amalga oshiriladi. Agar palitra ekranda mavjud bo’lsa, palitra nomioldiga Hide(Спрятать) sozi bilan beriladi. Ushbu punktni tanlab palitrani ekrandan olib qo’yish mumkin yoki + tugmalarni bosish natijasida.
PageMaker dasturida quyidagi palitralar ishlatiladi:

•