Информатика

6.3-jadval. Standard bo`limining elementlari

t.r.	Nomi	Piktogi- rammasi	Vazifasi
1	TFrames		Frame qo`shish
2	TMainMenu		Menyu yaratish
3	TPopupMenu		Lokal menyu yaratish
4	TLabel		Metka (mant) qo`yish
5	TEdit		Ma`lumot kiritish (tahrirlash)
6	TMemo		Matnli ma`lumot kiritish (yozish, tahrirlash)
7	TButton		Tugma qo`yish
8	TCheckBox		Check Tanlagich qo`yish
9	TRadioButton		Radio tugma tanlagich qo`yish
10	TListBox		Ro`yxat oynasi
11	TComboBox		Kombinatsiyalshgan oyna
12	TScrollBar		Chapga-o`ngga o`tkazgich
13	TGroupBox		Elementlar guruhini tashkil qilish
14	RadioGroup		Radio tugma guruhini tashkil qilish
15	Panel		guruhni tashkil qilish

Bu elementlarning xossa va hodisalari bilan navbatma-navbat tanishib boramiz.

Standart bo`limining elmentlaridan foydalanib, dastur tuzishga kirishamiz. Kvadrat tenglamaning ildizlarini hisoblovchi dastur tuzish talab qilingan bo`lsin.

Bu masalani yechish uchun yangi loyiha yaratamiz(File->New->Application). Yangi form yaratildi. Unga TLabel, TEdit va TButton

6.3-rasm. Kvadrat tenglama

elementlarini o`rnatamiz (bir vaqtda bir nechta elementdan kerak bo`lsa, uni tanlaganda [Shift] tugmasini bosamiz). Elementlar o`lchamlarini o`zgartirish uchun xossalaridan foydalanib Top, Left, Width, Height larni o`zgartiramiz. Umuman olganda sichqoncha yordamida ham qilsa bo`ladi (Visual). Bu elementlarni rasmdagidek o`rnating. Bu elementlarning nomini o`zgartirish uchun name xossasiga murojaat qilish kerak. Mantlarini o`zgartirish uchun caption xossasiga yozish kerak. Hisoblash jarayonini amalga oshirish uchun esa button elementining ustiga sichqonchani ikki marta bosamiz va ekranda listing kodni yozish uchun tahrirlovchi oyna void fastcall TForm1::Button1Click(TObject *Sender) bilan hosil bo`ladi. Shuning ichiga quyidagicha listing kodni yozamiz.

6.5-listing.

Label5->Caption="Natija: "; double a,b,c; a=Edit1->Text.ToDouble(); b=Edit2->Text.ToDouble(); c=Edit3->Text.ToDouble(); int d=b*b-4*a*c; if (d<0){ Label5->Caption=Label5->Caption+"ildiz yo`q!!!"; return; }; double x1=(-b+sqrt(d))/(2*a); double x2=(-b-sqrt(d))/(2*a); Label5->Caption=Label5->Caption+String(x1)+" ;\r\n "+String(x2);

Bu listingda sqrt (ildiz olish)dan foydalanganimiz uchun foydalanuvchi kutubxonalar ro`yxatiga math kutubxonasini qo`shib qo`yamiz (# include

).

Yuqorida foydalanilgan elementlarning ba`zi xossalariga to`xtalib o`tamiz.

6.4-jadval. Xossalar.

xossa	Vazifasi
TLabel elementi
Caption	Elementdagi yozuvni qaytaradi
Align	Elementni joylashtirish
AutoSize	yozuvi bo`yicha avto o`lcham
Enabled	Element ishlatishga ruxsat berilganligi
Color	Rangi
Font	TFont xossasi.
ParentFont	merosdagi font dan foydalanish
Transparent	Element rangining tiniqligini aniqlash
ShowAccelChar	Tez bosiluvchi tugmadan foydalanish
WordWrap	Matn qatorga sig`masa avtomatik pastga tushirish
TEdit elementi
Anchors	formning o`lchamlari o`zgarganda elementning ham o`lchamini o`zgaruvchan qilsh
BorderStyle	Hoshiyalarni stilini o`zgartirish
Color	Rangi
ReadOnly	kiritilgan matnni tahrirlashga ruxsat bermaslik
PasswordChar	kiritilayotgan harfni belgiga almashtirish
Text	AnsiString tipidagi matnni kiritish
TButton elementi
OnClick	sichqonchaning chap tugmasi bosilgandagi hodisa

Cancel	OnClick() hodisasi ni Esc tugmasi orqali bajarish .
Default	joriy holat
Caption	Tugmadagi yozuv
PopupMenu	local menu (qalqib chiquvchi menyu).

 Mustahkamlash uchun savollar.

1. 
   Tmemo elementining vazifasini ayting.
   
2. 
   Lokal menyu yaratish uchun qaysi elementdan foydalanamiz ?
   
3. 
   Label1->Caption=‖Salom‖ nimani anglatadi ?
   
4. 
   Matnni songa aylantirish uchun qaysi operatordan foydalanamiz ?
   
5. 
   # include ning vazifasini ayting.
   
6. 
   Elementdagi yozuvni qaysi xossa qaytaradi ?
   
7. 
   Font xossasining vazifasini ayting.
   
8. 
   TEdit elementining ReadOnly xossasi nimani amalga oshiradi ?
   
9. 
   TButton elementining OnClick hodisasi nimani bajaradi ?
   
10. 
    TButton elementining OnClick hodisasini [Esc] tugmasi bilan bekor qilish uchun qaysi xossaga murojaat qilish kerak ?
    

4. Ilоvа yarаtishdа vizuаl elementlаr

 Muhim so`zlar: TMainmenu, Tmemo, Topendialog, Tsavedialog, TListBox, xossa, hodisa.

 Bilib olasiz: TMainmenu, Tmemo, TListBox, Topendialog, Tsavedialoglarni xossalari, hodisalari, ulardan foydalanish va ishlatishni, funksional tugmalarni o`rnatishni.

Visual elementlardan foydalanishni kichik tahrirlovchi ilova yaratish bilan o`rganib chiqamiz. Buning uchun bo`sh forma yaratamiz. So`ng formaga TMainMenu va TMemo hamda Dialogs bo`limidan TOpenDialog va TSaveDialog elementlaridan joylashtiramiz.

Menyuni tayyorlash uchun TMainMenu elementining ustiga sichqonchani ikki marta bosamiz va menyu bo`limlari va bo`lim buyruqlarini kiritamiz. Menyudagi buyruqlarga tugma orqali murojaat qilish uchun kerakli harf oldidan [&] belgisi qo`yamiz. Masalan, &chiqish-> chiqish. Tez bajariluvchi tugmalarni esa shortkey xossasiga kerakli tugmachalar majmuini o`rnatamiz. TMemo elementi uchun Align xossasiga alClient va ScrollBars xossasiga ssBoth ni o`rnatamiz. Menyuda fayl bo`limini yaratamiz va uning buyruqlariga ochish - [F3], saqlash - [F2] va chiqish - [Ctrl]+[x] mos nom va tugmachalarni o`rnatamiz (6.4-rasmga qarang).

6.4-rasm. Formda elementlarning ko`rinishi.

Fayl bo`limidagi ochish buyruqqa sichqonchani ikki marta bosamiz va quyidagi operatorlarni yozamiz:

Fayl bo`limidagi saqlash buyruqqa sichqonchani ikki marta bosamiz va

quyidagi operatorlarni yozamiz:


void fastcall TForm1::saqlash1Click(TObject *Sender)

{

Fayl bo`limidagi chiqish buyruqqa sichqonchani ikki marta bosamiz va

quyidagi operatorlarni yozamiz:


void fastcall TForm1::chqish1Click(TObject *Sender)

{

Close();

}

Juda ko`p hollarda dastur ilovalari ko`p oynali bo`ladi. Ko`p oynali

ilovalarni yaratishga C++ Builder tomonidan yaratilgan forma asosiy hisoblanib, qolgan oynalarni file->new->form buyrug`i orqali yaratiladi. Kichik telefon yozuv dasturini tuzaylik. Buning uchun ikkita form yaratamiz. Birinchi formani captionniga asosiy oyna, ikkinchi oynaning caption ga kiritish oynasi deb yozamiz. Birinchi oynaga 1 ta Tlabel, TListbox, 2ta Tbutton elementlaridan joylashtiramiz (xuddi 6.5-rasmdagigek). Ikkinchi formaga o`tib ([Shift]+[F12]), 2 ta Tlabel, Tbutton va Tedit elementlaridan joylashtiramiz (xuddi 6.5-rasmdagigek).



6.5-rasm. Oynalarning ko`rinishi

Oynalar rasmdagidek tayyorlangandan so`ng, ikkinchi formaga o`tib, [ok] tugmasining ModalResult xossasiga mrOk ni, [Cancel] tugmasiga esa mrCancel ni

tanlaymiz. Birinchi oynaga o`tib, [Delete] tugmasini ikki marta bosamiz va quyidagi listing kodni kiritamiz.

ListBox1->Items->Delete(ListBox1->ItemIndex);

Bu listingning ma`nosi shundaki, listbox dan tanlangan elementini o`chirishdir. [Enter] tugmasiga o`tib, uni ikki marta bosamiz va quyidagi listing kodni kiritamiz.

Form2=new TForm2(this); if (Form2->ShowModal()==mrCancel) return; ListBox1->Items->Add(Form2->Edit1->Text+" - "+Form2->Edit2->Text);