Информатика

6.1-rasm. Borland C++ Builder 6 ning interfeysi.

6.1-jadval. Foydali tugmalar (hot key).

t.r.	Belgisi	Hot key	Vazifasi
1		[F12]	From oynasidan unit oynasiga o`tish va aksincha
2		[F11]	Object Inspector -> From ga va aksincha, Object Inspector > unit ga va aksincha
3		[F10]	Menyu
4		[F9]	Run (dasturni tekshirish va ishlatish)
5		new	Yangi loyiha yaratish
6		open	Loyihani ochish
7		save	Loyihani saqlash
8		Save all	Barcha loyihalarni saqlash
9		[Ctrl]+[F11]	Loyihani ochish
10		[Shift]+[F11]	Loyiha qo`shish
11			Loyihani qayta nomlash
12			Yordam tizimi
13		[Ctrl]+[F12]	Unit larni almashtirish
14		[Shift]+[F12]	Form larni almashtirish

15

Yangi forma qo`shish

 Mustahkamlash uchun savollar.

1. 
   MS DOS muhitida ishlovchi Borland C++ birinchi marta qachon yaratilgan ?
   
2. 
   Windowsda ishlaydigan Borland C++ nechanchi yilda yaratilgan?
   
3. 
   Borland C++ Builder ning rivojlanishini ketma-ket sanab bering.
   
4. 
   Borland C++ Builder ni ishga tushirish algoritmini ayting.
   
5. 
   Borland C++ Builder ning oynasi necha qismdan iborat ?
   
6. 
   Object treeview nima vazifani amalga oshiradi ?
   
7. 
   Form nima ?
   
8. 
   Yangi loyiha qanday yaratiladi?
   
9. 
   [save] va [save all] larning farqini ayting.
   
10. 
    [Ctrl]+[F12] ning vazifasi.
    

2. C++ Builder muhitida konsolli va

darchali dasturlar
 Muhim so`zlar: loyiha, console, console wizard, VCL, cout, application, xossa, hodisa, element.

 Bilib olasiz: loyiha yaratish, console

6.2- rasm. Console Wizard

rejimda ishlash, console wizard bilan ishlash, VCL, application yaratish, Builder elementlarini, forming 21 ta xossasi va 8 ta hodisasi va ular bilan ishlash usullarini.

Konsolli dasturlash uchun C++ Builder da barcha loyihalarni yopish lozim (Close all) va ―file->new->other..‖ buyruqlar algoritmi bajariladi. Ekranga ―New Items‖ muloqot oynasi chiqadi. Bu oynadan ―New->Console Wizard‖ tanlanadi va ekranga ―Console Wizard‖ muloqot oynasi chiqadi. Source Type bo`limidan dasturlash tili (masalan, c++) ni, kerak bo`lsa visual component library (VCL) ni tanlab [ok] tugmasi bosiladi. Dastur listing matnni yozish uchun tahrirlovchi oyna

ochiladi. Bu oynadan barcha matnlarni o`chirish mumkin. Faqat VCL ni tanlagan bo`lsangiz ―#include ‖ o`chirish xato bo`ladi. Chunki biz uni tanladik va bu kutubxonadan foydalanamiz. Shundan so`ng kerakli kutubxonalarni chaqirib, operatorlarni yozishimiz mumkin.

6.1-listing	Output:
#include # include void main() { cout << "Salom BUXORO!!!"; }	Salom BUXORO!!!

C++ Builder ning konsolli muhitida C/C++ ning ixtiyoriy dasturini kiritib, bajarib ko`rish mumkin. Masalan, kvadrat tenglamani hisoblovchi dasturi.

6.2-listing	Output:
#include # include # include void main() { cout << "ax^2+bx+c=0 ni yechish" << endl; cout << "a,b,c ni kirit:" << endl; int a,b,c; cin >> a >> b >> c; if (a<=0) cout << "a<=0 bo`lishi xato !!!"; else { float d; d=(b*b)-(4*a*c); if (d<0) cout <<"yechim yo`q"; else { if (d==0) cout << "x=" << (-b+sqrt(d))/(2*a); else {

cout << "x1=" << (-b+sqrt(d))/(2*a) << endl; cout << "x2=" << (-b-sqrt(d))/(2*a) << endl; } } } bool readln; cin >> readln; }

C++ Builder muhitida darchali dasturlash. C++ Builder muhitida yaratiladigan darchali dasturlarini loyiha deb atashadi. C++ Builder muhitida loyiha avtomatik tarzda yaratiladi. Yoki ―File->New Application‖ orqali ham yaratilishi mumkin. C++ Builder ishga tushirilgandan so`ng [F9] tugmasini bosing va ekranga birinchi windows oynali Form hosil boladi. Odatda C++ Builder da barcha dasturlar oynali (darchali) bo`ladi. Siz ixtiyoriy dastur shu oynaga C++ Builder elementlaridan joylashtirishingiz mumkin. Uning elementlariga Standard (Odatiy), Additional (qo`shimcha), Win32, System (tizim), Data Access (ma`lumotlar bilan bog`lanish), Data Controls (ma`lumotlarni boshqarish), dbExpress va boshqalar kiradi. Bu elementlar guruhini navbatma- navbat o`rganib boramiz.

Form ob`yektining xossa va hodisalari bilan tanishib chqamiz.

6.2-jadval. Form ob`yektining xossa va hodisalari

Nomi	vazifasi	Qiymatlari haqida
XOSSALARI
Align	tekislash	alLeft – chapdan tekislash
AutoScroll	Avtomatik Scroll o`rnatish	True/False
AutoSize	Avtomatik o`lchamni o`rnatish	True/False
BorderIcons	Formdagi sistemali tugmalari	biSystemMenu = False
BorderStyle	Formning ko`rinishi	BsDialog
Caption	Sarlavhani nomlash	Dastur
ClientHeight	Mijoz talabi bo`yicha balandligi	200
ClientWidth	Mijoz talabi bo`yicha uzunligi	200
Color	Rangini tanlash	ClWindowFrame
Cursor	Kursorning ko`rinishi	CrHandPoint

Font	Yozuvlardagi parametrlar	Name=MSSerif; size=8;...
FormStyle	stili (turi)	FsNormal
Height	Balandligi	450
Icon	Icon o`rnatish
Menu	TMainMenu ni o`rnatish
Name	Nomi (murojaat uchun)	Window
PopupMenu	TPopupMenu ni o`rnatish
Position	Aktiv bo`lgandagi holati	PoScreenCenter
TransparentColor	Rangni filtrlash	True/False
Width	Uzunligi	500
WindowsState	Chaqirilgandagi holat	WsMaximized
HODISALARI
OnActivate	Aktiv bo`lganda
OnClick	Sichqoncha bosilganda
OnClose	Yopilganda
OnCreate	Yaratilganda
OnDblClick	Sichqoncha 2 marta bosilganda
OnHide	Yoshiringanda
OnKeyPress	Tugma bosilganga
OnShow	Chaqirilganda

Formning qolgan xossa va hodisalar bilan keyinroq tanishamiz. Form bilan bitta misol ko`rib chiqaylik. Masalan, Oynaning sarlavhasida ―Birinchi oynam‖, ekranning o`rtasidan, oq rangli, balandligi 250, uzunligi 250 o`lchamda, yaratilganda ―Oyna yaratildi‖, yopilganda ―Oyna yopiladi‖, sichqoncha bir marta bosilsa, ―Sichqoncha bosildi‖, sichqoncha ikki marta bosilsa, ―Sichqoncha ikki marta bosildi‖ degan muloqot oynalarini chiqaruvchi oyna yaratishni olamiz.

C++ Builder dasturi ishga tushirilgan va bir loyiha tayorlangan bo`lsa, uni xotiraga olib (save all), so`ng barcha loyihalarni yopamiz (close all). Yangi loyiha yaratamiz (file->New Application).

1. 
   Form sarlavhasida yozish uchun Object Inspector oynasidan properties bo`limiga o`tib, caption ―Birinchi oynam‖ matnini yozamiz;
   
2. 
   Position ga o`tib, uni poScreenCenter ga tenglashtiramiz;
   
3. 
   Color ni oq rangni (clWindow) tanlaymiz;
   
4. 
   Height ning qiymatiga 250,Width ning qiymatiga 250 ni kiritamiz;
   
5. 
   Object Inspector oynasidan events bo`limiga o`tib, OnCreate o`ng tomoniga ikki marta sichqonchani bosib, void fastcall TForm1:: FormCreate ( TObject
   

*Sender ) protsedurasiga ShowMessage ( "Oyna yaratildi " ); matni kiritiladi. ShowMessage ekranda xabarlarni chiqaradi;

6. 
   OnClose o`ng tomoniga ikki marta sichqonchani bosib, void fastcall TForm1
   

:: FormClose ( TObject *Sender, TCloseAction &Action ) protsedurasiga ShowMessage ( " Oyna yopiladi " ); matnni kiritiladi;

7. 
   OnClick o`ng tomoniga ikki marta sichqonchani bosib, void fastcall TForm1
   

:: FormClick (TObject *Sender) protsedurasiga ShowMessage ("Sichqoncha bosildi" ); matnni kiritiladi;

8. 
   OnDblClick o`ng tomoniga ikki marta sichqonchani bosib, void fastcall TForm1 :: FormDblClick (TObject *Sender) protsedurasiga ShowMessage ("Sichqoncha ikki marta bosildi"); matnni kiritiladi;
   

Shunday qilib, berilgan vazifa bajarildi. [F9] tugmasi bosib, dasturni tekshiramiz va ishlatamiz. Yuqoridagi 1,2,3 va 4 larni operatorlar bilan kiritsa bo`ladi. Buning uchun Object Inspector oynasidan events bo`limiga o`tib, OnCreate o`ng tomoniga ikki marta sichqonchani bosib, void fastcall TForm1:: FormCreate ( TObject *Sender ) prosedurasiga quyidagi listing kiritiladi.

6.3-listing

Caption="Birinchi oynam"; Position=poScreenCenter;

Color=clWindow; Height=250; Width=250;

Bu misolning umumiy listing kodi quyidagicha:

6.4-listing

//--------------------------------------------------------------------------- #include #pragma hdrstop #include "Unit1.h" //--------------------------------------------------------------------------- #pragma package(smart_init) #pragma resource "*.dfm" TForm1 *Form1; //--------------------------------------------------------------------------- fastcall TForm1::TForm1(TComponent* Owner) : TForm(Owner) { } //--------------------------------------------------------------------------- void fastcall TForm1::FormCreate(TObject *Sender) { Caption="Birinchi oynam"; Position=poScreenCenter; Color=clWindow; Height=250; Width=250; ShowMessage("oyna yaratildi"); } //--------------------------------------------------------------------------- void fastcall TForm1::FormClose(TObject *Sender, TCloseAction &Action) { ShowMessage("Oyna yopilladi") ; }

//--------------------------------------------------------------------------- void fastcall TForm1::FormClick(TObject *Sender) { ShowMessage("Sichqoncha bosildi");} //--------------------------------------------------------------------------- void fastcall TForm1::FormDblClick(TObject *Sender) { ShowMessage("Sichqoncha ikki marta bosildi"); }