Информатика

10.3-jadval. Mathcadga o`xshash kompyuterli algebra dasturlari ro`yxati 

Tizim 

Yaratuvchisi 

yaratish 

boshlangan yil 

birinchi 

mahsuloti 

chiqqan 

yil 

oxirgi 

mahsuloti 

chiqqan yil 

Algebrator 

Neven Jurkovic 

1986 

1999 

 2009 (4.2) 

Axiom 

Tim Daly 

1971 

2002 

 January 2012 

Bergman 

Jörgen Backelin 

1972 

1972 

 1999 (0.96) 

Cadabra 

Kasper Peeters 

2001 

2007 

 2011 (1.29) 

ClassPad Manager 

CASIO 

1999 

2001 

3.03 (2008) 

Maple 

Symbolic 

Computation 

Group, 

University 

of 

Waterloo 

1980 

1984 

 2011 (15.01) 

MAS 

Heinz Kredel, Michael Pesch 

1989 

? 

 1998 (1.01) 

Mathcad 

Parametric 

Technology 

Corporation 

1985 

1985 

 2010 (15) 

MathEclipse/Symja 

Axel Kramer 

2002 

2002 

 2007 

Mathematica 

Wolfram Research 

1986 

1988 

 2011 (8.0.4) 

Mathination 

Orion Math 

2010 

2010 

 2010 (1.0) 

Mathiverse 

Calculator 

Mathiverse 

2009 

2009 

 2009 (0.0.1) 

Mathomatic 

George Gesslein II 

1986 

1987 

 2012 (15.7.3) 

MathPiper 

Ted 

Kosan, 

Sherm 

Ostrowsky 

2008 

2010 

 2010 (.80n) 

MathXpert 

Michael Beeson 

1985 

1997 

 2008 (3.0.4) 

Maxima 

MIT  Project  MAC  and  Bill 

Schelter et al. 

1967 

1998 

 2011 (5.25) 

Meditor 

Raphael Jolly 

2000 

2000 

2.0_01 

Microsoft 

Mathematics 

Microsoft 

? 

2005 

 2011 

(4.0.1108) 

MuMATH 

Soft Warehouse 

1970s 

1980 

MuMATH-83 

---

 

499 

Tizim 

Yaratuvchisi 

yaratish 

boshlangan yil 

birinchi 

mahsuloti 

chiqqan 

yil 

oxirgi 

mahsuloti 

chiqqan yil 

MuPAD 

SciFace Software 

1989 

2008 

 2008 (5.1) 

NCAlgebra 

and 

NCGB 

Helton, 

deOliveira,Stankus,Miller 

1990 

1991 

 2010 (4.0) 

NCLab 

FEMhub 

2011 

2012 

 2012 (1.0) 

Symbolic 

MATLAB 

Toolbox 

MathWorks 

1989 

2008 

 2011 

(5.7(2011b)) 

Yacas 

Ayal Pinkus et al. 

1998 

? 

 2012 (1.3.2) 

 

 

 

10.4-jadval. Mathcad ga o`xshash kompyuterli algebra dasturlarining imkoniyatlari 

tizim 

formula 

tahrirlo

vchi 

aniqli

ligi 

Analitik hisoblash 

graflar 

nazari

yasi 

hisobl

ash 

nazari

yasi 

kvantt

ura 

nazari

yasi 

Bul 

algebr

asi 

nazari

yasi 

o`za

ro  

integ

ral  

tengla

ma 

tengsi

zlik

 

murak

kab 

differe

nsial 

Interodiffer

ensial 

Algebra-

tor 

+ 

- 

- 

- 

+ 

+ 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

Jasymc

a 

- 

- 

+ 

+ 

+ 

- 

- 

+ 

- 

- 

- 

- 

- 

Magma  - 

+ 

- 

- 

+ 

- 

+ 

- 

- 

+ 

+ 

- 

- 

Maple 

+ 

+ 

+ 

+ 

+ 

+ 

- 

+ 

+ 

+ 

+ 

- 

- 

Mathcad  + 

- 

+ 

- 

+ 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

Mathem

atica 

+ 

+ 

+ 

+ 

+ 

+ 

+ 

+ 

+ 

+ 

+ 

+ 

+ 

Symbolic 

MATLAB 

toolbox 

 

+ 

+ 

+ 

+ 

 

 

+ 

 

 

 

 

 

Maxima  - 

+ 

+ 

+ 

+ 

+ 

- 

+ 

- 

+ 

+ 

+ 

- 

Sage 

+ 

+ 

+ 

+ 

+ 

+ 

- 

+ 

+ 

+ 

+ 

+ 

+ 

SymPy  - 

+ 

+ 

- 

+ 

+ 

- 

+ 

+ 

- 

+ 

- 

+ 

---

 

500 

tizim 

formula 

tahrirlo

vchi 

aniqli

ligi 

Analitik hisoblash 

graflar 

nazari

yasi 

hisobl

ash 

nazari

yasi 

kvantt

ura 

nazari

yasi 

Bul 

algebr

asi 

nazari

yasi 

o`za

ro  

integ

ral  

tengla

ma 

tengsi

zlik

 

murak

kab 

differe

nsial 

Interodiffer

ensial 

Wolfra

m Alpha   

+ 

+ 

+ 

+ 

+ 

 

+ 

+ 

+ 

+ 

+ 

+ 

Yacas 

- 

+ 

+ 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

Xcas 

+ 

+ 

+ 

- 

+ 

+ 

- 

+ 

+ 

- 

+ 

- 

- 

 

 

Mathcad  2000  professional    dasturining  oynasi  bilan  tanishamiz.  Uning 

oynasi quyidagicha (10.2-rasm):  

 

10.2-rasm. Mathcad dasturi

 

 

Mathcad  dasturi  untetld1  deb  hujjat  yaratadi.  Uning  kenggaytmasi  *.mcd 

hisoblanadi.  Mathcadda  yaratilgan  faylning  umumiy  ko`rinishi  masalan, 

misol.mcd. Mathcad oynasi barcha windows oynalari kabi besh qismdan iborat. 

- 

Sarlavha  satri.  Bunda  sistemali  menyu,  hujjatning  nomlanishi  va 

windowsning  3  ta  oynani  yig`ish,  oyna  o`lchamlarini  o`zgartirish,  oynani  yopish 

tugmalari joylashgan. 

---

 

501 

- 

Menyu satri. Mathcadning menyu bo`limlari joylashgan bo`lib, menyulariga 

[File], [Edit], [View], [Insert], [Format], [Math], [Symbolics], [Windows], [Help] 

bo`limlari bor. 

- 

Asboblar paneli satri. Asosan asosiy ishlarni bajaruvchi asboblar joylashgan 

bo`lib, foydalanuvchining harakatiga mos undagi asboblar o`zgarib turadi. 

- 

Ishchi  maydon.  Barcha  amallar  va  hisoblashlar  bajariladigan  joy.  Unda 

kursor [+] qizil rangda bo`ladi.  

- 

Holat satri. Ishchi maydondagi holat bo`yicha axborot ko`rsatib turadi. 

Mathcadda  matn,  son  yoki  formula  yozilishi  bilan 

kursor  o`z  korinishini  o`zgartiradi  va  fragment  – 

fragment  tanlab  oladi  (-rasmga  qarang).  Mathcad 

hujjatida  amallarini  tushunish  va  bajarish  chapdan 

o`ngga,  yuqoridan  pastga  qarab  bajariladi.  Agar 

funksiya  e`lon  qilinmagan,  o`zgaruvchining  qiymati 

berilmagan bo`lsa, formula, o`zgaruvchining nomi qora rangda bo`ladi.   

Mathcadda ishlash uchun asosan [Matn] asboblar paneli bilan ishlanadi. Uni 

ekranga  chiqarish  uchun  [View->Tollbar->Math]  buyruqlar  algoritmi  bajariladi. 

Unda  [Calculator]  hisob  kitob  amallari  va  yozuvlarini  bajarish  uchun,  [Graph] 

grafiklarni chizish uchun, [Matrix] vektor va matritsalar bilan ishlash, [Evaluation] 

qiymatlarni  o`zlashtirish,  natijani  chiqarish  uchun,  [Calculus]  integral  va 

differensiallarni  hisoblash  ,  [Boolean]  mantiqiy  amallar  uchun,  [Programming] 

dasturlash  va  loyihalashtirish  uchun,  [Greek]  grek  harflari  bilan  ishlash  uchun, 

[Symbolic] turli simbolik amallar uchun rejalashtirilgan. 

Mathcadda  arifmetik  amallar  tipografik  yozuv  (matematikada  qanday 

yozilsa)  bilan  ustma-ust  tushadi.  Mathcad  murakkab  matematik,  algebraik  

formulalarni  hisoblashga  mo‘jallangan  bo‘lsa  ham,  unda  oddiy  arifmetik  amallar 

foydalanishni  ham  bilish  talab  etiladi.  Masalan,  5-3=2  ni  bajarish  uchun  5-2= 

yozuvi yoziladi va natijaning o`zi ekranga chiqadi. 

 

 

 

10.3-rasm. Kursor 

ko`rinishi 

---

 

502 

10.5-jadval. Matematik amallar. 

Amal 

Klavish 

O‘qilishi 

[∙] 

[∙] 

Ko‘paytirish 

[+] 

[+] 

Qo‘shish 

[-] 

[-] 

Ayirish 

[:] 

[/] 

Bo‘lish 

 

Mathcadda  hisoblash  jarayonida  bir  nechta  amallar  bo`lsa  ham,  matematik 

qoida  asosida  bajaradi.  Masalan,  (2*5/10)-(5/4*20)  ni  hisoblash  uchun  yozilsa, 

Mathcadda   

2

5

10



5

4

10





11.5





hosil  bo`ladi.  Mathcadda  amallarni  yozilishi 

bo`yicha  yozish  shartdir.  MS  Office  dasturining  2007  dan  yuqori  versiyalarida 

Mathcad hujjatlarini to`g`ridan tog`ri chaqirib ishlash mumkin. Masalan, shu o`quv 

qo`llanmaning Mathcadda amallarining hammasi shunday qilingan.