|
10.13-jadval. Maple dasturning variantlari va ishlab chiqarilgan sanasi
Maple 15
13 aprel 2011 yil
Maple 11:
21 fevral, 2007 yil
Maple 6:
6 dekabr, 1999 yil
Maple 4.3:
mart 1989 yil
Maple 14
29 aprel 2010 yil
Maple 10:
10 may, 2005 yil
Maple V R5:
1 noyabr, 1997 yil
Maple 4.2:
dekabr 1987 yil
Maple 13
24 aprel 2009 yil
Maple 9.5:
15 aprel, 2004 yil
Maple V R4:
yanvar 1996 yil
Maple 4.1:
may 1987 yil
Maple 12
13 may 2008 yil
Maple 9:
30 iyun, 2003 yil
Maple V R3:
15 mart, 1994 yil
Maple 4.0:
aprel 1986 yil
Maple 11.02
10 noyabr 2007 yil
Maple 8:
16 aprel, 2002 yil
Maple V R2:
noyabr 1992 yil
Maple 3.3:
mart 1985 yil
Maple 11.01
6 iyul, 2007 yil
Maple 7:
1 iyul, 2001 yil
Maple V:
avgust 1990 yil
Maple 3.2:
aprel 1984 yil
Maple 3.1:
oktyabr 1983 yil
Maple 3.0:
may 1983 yil
Maple 2.2:
dekabr 1982 yil
Maple 2.15:
avgust 1982 yil
Maple 2.1:
Maple 2.0:
Maple 1.1:
Maple 1.0:
525
iyun 1982 yil
may 1982 yil
yanvar 1982 yil
yanvar 1982 yil
Maple dasturining oynasi barcha amaliy dasturlarning oynasi kabidir.
10.35-rasm. Maple8 dasturining oynasi.
Maple dasturining to`rt qismdan iborat:
- Sarlavha satri. Bu qatorda fayl nomi, sistemali tugmachalar joylashgan;
- Menyu. Menyu bo`limlari 8 ta bo`lib, ular Maple dasturida ishlashni
osonlashtiradi.
- Asboblar paneli. Foydalanuvchi uchun muhim va ko`p foydalaniladigan
buyruqlar uchun yorliqlar joylashtirilgan.
- Ishchi stol yoki Maple hujjati (Worksheet). Mapleda yaratildan hujjat
kengaytmasi *.mws bo`lib hisoblanadi.
Maple hujjatida ma`lumotlar ―Kirish - chiqish‖ texnikasiga asoslangan
bo`lib, hisoblash uchun formula kiritiladi va natija chiqadi. Mapleda amallar
bo`lim – bo`lim asosida shakllantiriladi va kvadrat qavs bilan chegaralanadi
(10.35-rasm). Buyruqlar [>] operatoridan so`ng kiritiladi va natija ishchi stolning
o`rtasidan hosil bo`ladi. Har bir buyruqdan so`ng [;] belgisini qo`yish shartdir.
Mapleda hisoblashni amalga oshirish uchun [Enter] tugmasi yoki asboblar
panelidan [!] belgisini bosish kerak. Masalan,
526
Mapleda kichik xotira mavjud bo`lib, unda oxirgi hisoblash niatijasini [%]
belgisida, oxirgisidan bitta oldingisini [%%] belgida va undan ham bitta oldingisini
[%%%] belgisida saqlaydi. Masalan,
x
y
daraja Mapleda quyidagicha kiritiladi:
sondan kvadrat ildiz olish esa [sqrt(x)] operatori orqali aniqlanadi:
Agar daraja (m/n) ko`rinishda bo`lsa, [()] lar yordamida kiritiladi:
Mapleda kiritilgan sonli ifodalar [evalf(a,n)] funksiyasi bilan hisoblanadi.
Bu erda a- hisoblanish lozim bo`lgan ifoda, n- shart bo`lmagan parametr bo`lib, u
kiritilmaganda qiymati n=10 bo`ladi. n- sonni haqiqiy qismini aniqlash uchun
ishlatiladi.
Mapleda o`nli logarifmlardan to`g`ridan - to`gri, ya`ni ln(x) ko`rinishda
foydalanish mumkin.
527
Masala. Hisoblang.
Bu hisoblash uchun [>] operatorining yonida klaviatura yordamida yoziladi
va [;] qo`yilib, [Enter] tugmasi bosiladi. Maple uning standart matematik yozuvda
chiqaradi, Hisoblash uchun esa evalf() funksiyasidan foydalanamiz.
Mapleda
Matematik
funksiyalani
kiritishda
qiynalsangiz,
uning
menyularidan foydalanish mumkin. Buning uchun [View]
[Palettes]
[Expression Palette] ketma-ketlik orqali [Expression] muloqot oynasi chiqariladi
va ixtiyoriy matematik funksiya va amallarni joylashtirish mumkin. Turli
matematik belgilar va grek harflarini yozish uchun [View]
[Palettes]
[Symbol Palette] Buyruqlar ketma-ketligidan foydalaniladi.
10.36 -rasm. Expression 10.37-rasm. symbol
Expression oynasidan foydalanib hisoblashga doir misol keltiramiz. Cos( )
+sin( )
2
ni hisoblash talab etilsin. Buning uchun [a+b] tugmasini bosamiz va
ekranda [%?+%?] hosil bo`ladi. Birinchi [%?] kelib [cos] tugmasini bosamiz.
Ikkinchi
[%?]
kelib,
[a
b
]
tugmani
bosamiz
va
umumiy
korinish
528
[cos(%?)+(%?^%?)] ko`rinishni oladi. Ikkinchi [%?] kelib, sin tugmasi bosiladi va
[%?] larining mos qiymatlari kiritiladi.
Qo`shimcha izohlarni kiritish uchun [insert]
[text] Buyruqlar yoki
[Ctrl]+[t] tugmachalari bosiladi.
Mapleda qiymatlarni aniqlash uchun o`zlashtirish amali mavjud. Uning
yozilishi [:]+[=] ko`rinishida aniqlanadi. O`zlashtirish amali bilan ko`proq
funksiyalar aniqlanadi. Masalan, f:=. Bunda Maple
funksiyaning analitik ko`rinishini aniqlaydi. Funksiya qiymatini hisoblash uchun
subs(x=a,f), ya`ni x=a da f ning qiymatini hisoblash degani.
Bundan tashqari Mapleda funksiyani [->] operatori yordamida ham ifodalash
mumkin. [->] qo`yish uchun [-] va [>] tugmalaridan foydalanamiz.
Mapleda qiymatni o`zlashtirib, tezda hisoblashni bajarish imkoniyati ham
bor uning uchun [:] operatoridan foydalanamiz. O`zgaruvchilarning qiymatlarini
yo`qotish uchun [restart :] dan foydalanish maqsadga muvofiq.
529
Bulardan tashqari Mapleda funksiyalarni dasturlashdagi procediralar orqali
ham ifodalash mumkin. Buning uchun Proc() operatoridan foydalanamiz.
Funksiyalarni aniqlashda shartlardan foydalanilgan bo`lsa, Mapleda bundan
funksiyalarni if shart operatoridan foydalanib beriladi.
If ning qisqa yozilishi:
if then fi;
if ning to`liq yozilish:
if then else ;
if ning 3 xil yozilishi:
if(,,);
Quyidagi funksiyani aniqlash talab etilgan bo`lsin.
Bu funksiyani Maple dasturida yozish uchun [piecewise()] operatoridan
foydalanish mumkin.
Hisoblash uchun if shart operatorining 3- variantidan foydalanish mumkin.
Birinchi bo`limda f funksiya aniqlanadi, ikkinchi bo`limda x=0.2 qiymatga
moslab aniqlash va uchinchi bo`limda x=0.2 dagi f funksiya qiymatini hisoblash.
530
Mapleda elementar matematikaning barcha amallarini yuqorida keltirilgan
operator va amallar yordamida ifodalash va hisoblash mumkin.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
