|
ZAMONAVIY O‘QITISH METODLARI VA ULARNING
INFORMATIKA FANIGA TATBIQI
Maqsadi: Pedagogik texnika va uning asosiy tamoyillarini blish. O‘quv materialiga qiziqishni oshirishning ayrim usullari bilan tanishish va ularni darsda qo‘llay olish.
Asosiy tushunchalar: Pedagogik texnika, pedagogik texnika tamoyillari.
Arqonni hamma biladi. U oddiy narsa, shunday emasmi? Arqonga tugun tushirishni ham bilasiz. Endi bir qancha arqon bo‘laklarini o‘zaro bog‘lab to‘r hosil qilamiz. To‘r yordamida baliq tutish, dam olish uchun “osma yotoq” yasash, hullas juda ko‘p foydali narsalar o‘ylab topish mumkin. Muhimi har bir arqon bo‘lagi o‘z holicha alohida emas, balki bir-biri bilan bog‘lanib birlashganda ko‘proq foyda keltirishini tushunishda.
Pedagogik texnika usullari – to‘r. Uning bo‘laklari bir-birini ushlab turadi, bir-biriga tayanadi, birlashib bir butunlikni – tizimni tashkil etadi.
Endi pedagogik texnikaning asosiy tamoyillari bilan tanishamiz. Ular beshta. Bu ko‘p emas. Lekin har biri turli tuman usullаr yordamida amalga oshiriladi.
TANLASH ERKINLIGI TAMOYILI
Xayotda juda ko‘p qadriyatlar mavjud. Biz ularning ba’zilariga e’tibor bermaymiz, ba’zilarini yoqtirmaymiz, bazilariga rioya qilamiz va xakazo. Lekin ular ichida shunday bittasi borki, u har bir barkamol inson uchun muhim – bu erkinlik. Xech birimiz o‘zgalarning taziyqi ostida xarakat qilishni, birovlarning fikriga qarab yo‘l tutishni, tanlash imkoni yo‘qligini yoqtirmaymiz. Buni ayniqsa bolalar yoqtirishmaydi.
Tavsif: Mumkin bo‘lgan barcha sharoitda, ixtiyoriy o‘qitish yoki boshqarish xarakatlarida o‘quvchiga tanlash xuquqini berish. Ammo bitta muhim sharti bilan – tanlash xuquqi har doim o‘z tanloviga masuliyatni ongli his qilishni talab etishi lozim.
OCHIQLIK TAMOYILI.
“Men shuni bilamanki, hech narsani bilmayman” – degan edi qadimgi grek mutafakkiri.
Maktabni muvaffaqiyatli bitirgan o‘quvchidan “Men kimyo, matematika va fizikani yahshi bilaman” – degan gapni eshitish mumkin. Afsus. Afsus, bu o‘quvchi NIMANI BILMASLIGINI BILMAYDI. Hozirgi kunda maktab o‘quvchisi o‘z bilim doirasini aniq tasavvur eta olmaydi, fanlarning o‘rganish chegarasini umuman tasavvur qila olmaydi. Bu holda qayerdan ham qiziqish bo‘lardi. Qiziqishsiz har qanday ta’lim faqatgina ijrochilarni tarbiyalash bo‘lib qoladi halos.
Tavsif: faqat bilim berish emas, balki uning chegaralarini ko‘rsatish lozim. O‘quvchiga shunday muammolar qo‘yish kerak-ki, ularning yechimlari o‘rganilayotgan mavzu doirasidan tashqarida bo‘lsin.
O‘quvchiga yechimi ma’lum algoritm asosida topiladigan, aniq shartlarga va yagona to‘g‘ri yechimga ega “yopiq” masalalar emas, ularni xayotga tayyorlovchi “ochiq” masalalar berish lozim.
FAOLIYAT TAMOYILI
Birinchi marta sinfga kirgan pedagogika oliy o‘quv yurti bitiruvchisini eslang. Uning metodika, didaktika bo‘yicha bilimlari faoliyat orqali o‘tkazilmagan, pedtexnikaning amaliy usullari bilan singdirilmagan.
Tavsif: O‘quvchilar bilim, ko‘nikma va malakalarni ko‘proq faoliyat shaklida o‘zlashtirishi.
Darxaqiqat, bilim miyada saqlanib qolgan kerakmas zahira emas, ish quroliga aylanishi uchun o‘quvchi u bilan ishlashi lozim. Bilim bilan ishlash nimani anglatadi? Umuman olganla, bu undan foydalanish, foydalanish sohasi va chegaralarini izlash, qayta ishlash, kengaytirish va boyitish, yangi aloqa va munosabatlarni topish, turli model va sharoitlarda ko‘rib chiqish…
TESKARI ALOQA TAMOYILI
Tavsif: teskari aloqa usullarining rivojlangan tizimi yordamida o‘quv jarayonini doimiy nazorat qilish.
Tizim – texnik, iqtisodiy, ijtimoiy yoki pedagogik – qanchalik rivojlangan bo‘lsa, unda teskari aloqa mexanizmlari shuncha ko‘p bo‘ladi. Uchuvchi parvoz davomida bort tashqarisidagi xavo xaroratidan tortib yonilg‘i miqdorigacha ko‘plab parametrlarni maxsus asboblar orqali kuzatib boradi. Busiz parvoz muvaffaqiyatli bo‘lishini tasavvur qilib bo‘lmaydi. Huddi shu kabi dars jarayoni ham. Faqat, o‘qituvchi darsda boshqa parametrlarni: o‘quvchilar kayfiyati, ularning qiziqish va tushunish darajasi kabilarni kuzatadi. O‘qituvchida kayfiyat yoki qiziqish darajasini o‘lchaydigan asbob yo‘q, lekin u turli usullar yordamida bularni aniqlab oladi.
MUKAMMALLIK TAMOYILI (yuqori FIK “foydali ish koeffitsiyenti”)
Mukammallik – ijodiy (ixtirochilik) masalalarini yechish nazariyasi (IMYN) ning asosiy tushunchalaridan biri. Iqtisodchilarga rentabellik tamoyili, muxandislarga esa foydali ish koeffitsiyentini oshirish tamoyili tanish. Bu tamoyillarning ma’nosi yagona. Bizning ixtiyoriy xarakatimiz faqatgina keltiirlgan foyda bilan emas, balki ketkazgan kuch, asab, vaqt, mablag‘ va xakazolar bilan ham belgilanadi. Foyda qanchalik ko‘p va xarajat qanchalik kam bo‘lsa faoliyat mukammalligi (yoki FIK) shuncha yuqori bo‘ladi. Pedagogik texnika xaqida shuni aytish lozimki, bazi usul va texnologiyalar ularning foydaliligiga qaramasdan o‘z o‘rnini topmadi va chetga surib qo‘yildi. Past mukammaligi uchun shunday qilindi, ya’ni ular o‘qituvchidan juda ko‘p kuch yoki juda noyob sifatlarni talab qildi. Bizning mukammallik – ish faoliyatining eng yuqori samarasiga erishgan holda o‘qituvchning charchamasligi! Bizning “mukammallik” ham har qanday mukammallik singari erishib bo‘lmaydigan narsa. Lekin unga intilish albatta foydali.
Tavsif: ta’lim jarayonida pirovard natija samarasini oshirish va sarflanadigan kuchni kamaytirishga o‘quvchilarning bilim, qiziqish va imkoniyatlarini maksimal ishlatish orqali erishish.
O‘quvchlarning faolligi, o‘z o‘zini boshqarishi qancha yuqori bo‘lsa, ta’lim yoki boshqaruvning mukammaligi ham shuncha yuqori bo‘ladi. Agar biz ta’lim mazmuni va shaklini o‘quvchlarning qiziqishlari bilan ongli ravishda moslashtirsak, o‘quvchilarning o‘zlari ko‘proq bilishga intiladi. O‘qitish tempi, ritmi va murakkabligini o‘quvchilarning imkoniyatlari bilan moslashtirsak, ular o‘z muvaffaqiyatlarini his qiladilar va uni mustaxkamlashga xarakat qiladilar. Bu tamoyil yana, o‘quvchilarni o‘z jamoasini boshqarishga faol jalb qilishni nazarda tutadi, shunda o‘quvchilarning o‘zlari bir-birini o‘qitadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
