Informatika fani bo’yicha!!! Axborotning sintaktik,semantic va pragmatic o’lchiovlari?

Registrlar, Xotira va uning ishlash imkoniyatlari


 
Registrlar va ularning turlari. Registrlar deb, raqamli axborotni qabul qilish, 
xotirada saqlash, uni uzatish va shu axborotni kodini o’zgartiradigan qurilmaga aytiladi. 
Registr inglizcha so’zdan olingan bo’lib, yozuv jurnali (Jurnal registratsiy) degan 
ma’noni anglatadi. Registrda axborot 0 va 1 raqamlarining kombinatsiyasidan iborat 
sonlar ko’rinishida saqlanadi.
Registrlar triger deb ataluvchi mantiqiy elementlar to’plamidan tashkil topgan va 
ularning soni mashina so’zining razryadlar soniga teng bo’ladi. Axborotdagi ikkilik 
kodning har bir razryadiga registrning bitta mos razryadi to’g’ri keladi. Registrlar 
axborotni xotirada saqlashdan tashqari ular quyidagi vazifalarni ham bajaradi.  
1) Sonning kodini o’zgartirish; 
2) Axborotni o’ngga va chap istalgan razryadga surish; 
3) Ketma-ket kodlarni parallel kodlarga almashtirish va aksincha; 
4) Ayrim mantiqiy amallarni bajarish;
Registrlar axborotni yozish usuliga qarab ketma-ket va paralel registrlarga bo’linadi. 
Registrda axborotni qabul qilish, siljitish va uzatish boshqaruvchi impulslar yordamida 
amalga oshiriladi. Boshqaruvchi impulsli signallar konyuktorlar orqali registrlarga 
tushadi.
Registrlar axborotni uzatish usuliga qarab 2 turga bo’linadi: 
 xotira (siljitmaydigan) registr; 
 siljituvchi registr. 
Siljituvchi registrlarni ko’ramiz.
Siljituvchi registr deb, boshqaruvchi taktli impuls ta’sirida ikkilik soni kodini bir 
yoki bir necha razryad o’ngga yoki chapga siljitadigan registrga aytiladi. Razryad 
setkasidan chiqib ketgan son yo’qoladi. Siljituvchi registrlar arifmetik va mantiqiy 
operatsiyalarni bajarish uchun ham qo’llaniladi. Qo’shni razryadli triggerlar orasiga 
kechiktiruvchi elementlar ulanadi. Katta razryadli trigerni hisobchining kirishiga 
ulangan. Son registrga 2 usulda yozilishi mumkin.
 Parallel kodlarda; 
 Ketma – ket kodlarda.
Ketma – ket kodlar bilan sonni yozishda katta razryadli trigerni hisobchining
kirishiga soni kichik razryaddan boshlab ketma – ket kodli signal impulsi ko’rinishida 
beriladi. Har bir razryad yozilgandan keyin siljituvchi impuls beriladi. Natijada yozilgan 
ikkilik son bir razryad o’ngga siljiydi. Siljituvchi impuls hamma trigerlarni 0 holatga 
keltiradi. Bu holda trigerlarda yozilgan birlik signal impulsi shu trigerlarning 
chiqishidan kichik razryadli trigerga ma’lum vaqt kechikib boradi. Trigerlardagi 
o’tkinchi protsesslar tugashi bilan registrdagi ikkilik son (kodli signal) kichik razryadga 
siljiydi. Registrda soni hamma razryadlar yozib bulingandan keyin ―o’qish‖ komandasi 
bilan chiqishdagi kon’yunktorlar orqali parallel kodli shinaga uzatiladi.
Parallel kod bilan soni yozishda signal kodi kodli shinaga beriladi. ―Siljituvchi‖ 
komandasi bilan signal kodi bir razryad o’ngga siljiydi. N razryad siljitish uchun n 
marta siljituvchi impuls berish kerak. Shunday qilib bitta registr yordamida soni parallel 

kodini ketma – ket kodiga aylantirish mumkin. Sonni chapga siljitish uchun kichik 

razryadli trigerni birlik chiqishini kechiktiruvchi element orqali katta razryadli trigerni 
hisobchining kirishiga ulash kerak. Ko’pincha EHM larda zahira siljituvchi registrlar 
ham ko’p qo’llaniladi. Hozirgi paytda registrlar integral mikrosxema ko’rinishda ishlab 
chiqarilmoqda.