Informatika 2017 uzb indd

to‘plash, qayta ishlash 

va

 uzatish

ni bajarish uchun inson­

ning turli vositalarga bo‘lgan ehtiyoji ortib borgan va unga ko‘ra, 

u har xil qurilmalar yaratib, hayotga tatbiq eta boshlagan.

Axborotlarni qayta ishlash vositalari – bu inson to­

monidan ishlab chiqarilgan turli qurilmalardir. Ular ichi­

da axborotni qayta ishlashning eng asosiy va samaradori 

kompyuterdir. 

Inson ko‘chadan o‘tayotganda svetofor, harakatlanayotgan trans­

port vositalari, yo‘l holati haqidagi axborotni olib, juda tez qayta 

---

13

2-dars. Axborotlar ustida bajariladigan amallar

ishlaydi va shu asosida qaror qabul qiladi. Ko‘chadagi jara 

yonlarni 

bilmasdan turib, sharoitni to‘liq tahlil eta olmaydi, demakki, to‘g‘ri 

qaror qabul qila olmaydi. 

Bu hol tabiat va jamiyatdagi boshqariladigan barcha jarayonlar 

uchun ham o‘rinlidir. Ulardagi axborotli jarayonlarni bilmasdan tu­

rib, ishlash tartibini tahlil qila olmaymiz va tabiiyki, aniq natijaga 

kela olmaymiz. Biror qaror qabul qilishda asosiy manba bo‘lib ax­

borot hisoblangani kabi, boshqarish ham turli usullarda uzatilayotgan 

har xil signal – axborotlar orqali amalga oshiriladi.

Masalan, yuqori hosil olish uchun ob­havoning kelishiga qarab 

qachon yerni shudgorlash, qachon sug‘orish zarurligini aniq bilish 

maqsadida dehqonlar o‘z tajribalaridan hosil bo‘lgan axborotlarga 

asoslanib ish yuritadilar. Shunga ko‘ra, turli texnika va usullarni 

qo‘llash bo‘yicha tadbirlar belgilanadi. Bundan ko‘rinadiki, deh­

qonlarning matbuot, radio va televideniye orqali e’lon qilinadigan 

ob­havo ma’lumotlariga katta e’tibor qaratishlari bejiz emas ekan.

Keltirilgan misollar axborotlarni to‘plash va ularni qayta ishlash 

kabi jarayonlarni o‘z ichiga olganligini ko‘rish mumkin.

Quyidagi rasmda kurrayi zaminimizning turli hududlarida ob­havo 

ma’lumotini to‘plash va uzatish jarayoni aks ettirilgan:

Avvalgi darslar va yuqoridagi rasmga asosan ayta olamizki, har 

qanday axborot uzatish jarayonini quyidagi chizma orqali tasvirlash 

mumkin:

---

14

I bob. Axborot

Bu jarayondagi axborot manbayiga misol sifatida borliqni, qabul 

qilish vositasiga esa insonni olish mumkin. Axborot manbayi bo‘lib 

borliqdagi ob­havo harorati bo‘lsa, aloqa vositasi sifatida badandagi 

sezgi retseptorlari va nerv kanallari xizmat qiladi va nihoyat, ax­

borotni qabul qilish vositasini esa inson ongi tashkil etadi. Ma’lum­

ki, ob­havo harorati insonga 

uzluksiz

 ta’sir etib turadi. Shuningdek, 

inson ongiga atrofdagi buyumlarning nur yordamida ko‘z retseptor­

lari va nerv kanallari orqali; atrofdagi tovushning havo yordamida 

quloq retseptorlari va nerv kanallari orqali ta’sirini ifodalash mum­

kin. Axborot manbayi sifatida faqat barabanning tovushi qaraladigan 

bo‘lsa, u holda quloq retseptorlari va nerv kanallari orqali inson 

ongiga 

uzlukli

 (ya’ni, uzilishga ega) axborot yetib keladi. 

Demak, inson borliqning bir qismi bo‘lgani uchun doimo uning 

ta’sirini sezib turadi. Biz bu ta’sirni turli signal (tovush, yorug‘lik, 

elektromagnit, nerv va hokazo)lar ko‘rinishida qabul qilamiz. In­

songa