Informatika 2017 qqalpoq indd

155

10

.

5.  10323

4

 

=

 

1

 

.

 

4

4

 

+

 

0

 

.

 

4

3

 

+

 

3

 

.

 

4

2

 

+

 

2

 

.

 

4

1

 

+

 

3

 

.

 

4

0

 

=

 

1

 

.

 

256

 

+

 

3

 

.

 

16

 

+

 

2

 

.

        

.

 

4

 

+3

 

.

 

1

 

=

 

256

 

+

 

48

 

+

 

8

 

+

 

3

 

=

 

315

10

.

6.  7355

8

 

=

 

7

 

.

 

8

3

 

+

 

3

 

.

 

8

2

 

+

 

5

 

.

 

8

1

 

+

 

5

 

.

 

8

0

 

=

 

7

 

.

 

512

 

+

 

3

 

.

 

64

 

+

 

5

 

.

 

8

 

+

 

5

 

.

 

1=

          

=

 

3584

 

+

 

192

 

+

 

40

 

+

 

5

 

=

 

3821

10

.

7. 20B

12

 

=

 

2

 

.

 

12

2

 

+

 

0

 

.

 

12

1

 

+

 

B

 

.

 

12

0

 

=

 

2

 

.

 

144

 

+

 

11

 

.

 

1

 

=

 

288

 

+

 

11

 

=

 

299

10

.

8.  9DA

14

 

=

 

9

 

.

 

14

2

 

+

 

D

 

.

 

14

1

 

+

 

A

 

.

 

14

0

 

=

 

9

 

.

 

196

 

+

 

13

 

.

 

14

 

+

 

10

 

.

 

1

 

=

 

1764

 

+

 

+

 

182

 

+

 

10

 

=

 

1956

10

.

9.  A1FD

16

 

=

 

A

 

.

 

16

3

 

+

 

1

 

.

 

16

2

 

+

 

F

 

.

 

16

1

 

+

 

D

 

.

 

16

0

 

=

 

10

 

.

 

4096

 

+

 

1

 

.

 

256

 

+  

+

 

15 .

 

16

 

+

 

13

 

.

 

1

 

=

 

40960

 

+

 

256

 

+

 

240

 

+

 

13

 

=

 

41469

10

.

Onlıq  sanaq  sistemasındaǵı  pútin  sandı  basqa  sanaq 

sistemasında  sáwlelendiriw

Onlıq  sanaq  sistemasındaǵı  teris  emes  pútin  sandı  p  tiykarlı 

sanaq  sistemasına  ótkeriw  ushın  berilgen  sannıń  p  ǵa  qaldıqlı 

bóliwshilerinen  biri  p  dan  kishi  bolǵansha  p  ǵa  izbe-iz  qaldıqlı 

bólinedi  hám  qaldıqlar  ońnan  shepke  qaray  jazıp  alınadı.  Mısalı: 

_ 37    2

 36 _18   2

 

 

1    18 _9   2

    

 

0   8  _4   2

        1  4   2 2

           0  2  1

              0

_ 628   3

 627 

_209 3

 

  

1   207  _69 

 

3

    

  

2 

 

69 _23 3

         

 

0 

 

21 

 

_

7   3

            

 

2  6  2

               1

_ 14217  7

 14217

 

_2031 7

 

    

 

0

  

2030

 

_290 7

    

     

 

1 

 

287

 

_41 7

             3 

 

 

35  5 

  

                6

_ 23752  8

  23752

 

_2969  8

 

    

 

0

  

2968

 

_371  8

    

     

 

1 

 

368

 

_46  8

             3 

 

 

40  5 

  

                6

37

10

=100101

2

628

10

=212021

3

14217

10

=56310

7

23752

10

=56310

8

---

34

Sanlardı  qálegen  p  tiykarlı  sanaq  sistemasınan  q  tiykarlı  sanaq 

sistemasına  ótkeriw  ushın,  san  dáslep  p  tiykarlı  sanaq  sistemasınan 

onlıq  sanaq  sistemasına  ótkeriledi,  soń  onlıq  sanaq  sistemasınan  q 

tiykarlı  sanaq  sistemasına  joqarıdaǵı  usıllarda  ótkeriledi.  Demek, 

onlıq  sanaq  sisteması  qálegen  poziciyalı  sanaq  sisteması  arasında 

«kópir»  wazıypasın  atqaradı.  Mısalı:

515025

6

=41273

10

=15A2B

13

515025

6

=5

 

.

 

6

5

+1

 

.

 

6

4

+5

 

.

 

6

3

+0

 

.

 

6

2

+2

 

.

 

6

1

+5

 

.

 

6

0

=

=5

 

.

 

7776+1

 

.

 

1296+5

 

.

 

216+2

 

.

 

6+5

 

.

 

1=

=38880+1296+1080+17=41273

10

=15A2B

13

_ 41273  13

 41262

 

_3174 13

  B=11

  

3172

 

_244 13

    

     

 

2 

 

234

 

_18  13

   

        A=10 

 

 

13  1 

  

   

                  5

114

14

=214

10

=21221

3

114

14

=1

 

.

 

14

2

+1

 

.

 

14

1

+4

 

.

 

14

0

=

=1

 

.

 

196+1

 

.

 

14+4

 

.

 

1=196+14+4=

=214

10

= 21221

3

_  214   3

 213 

_71 3

 

  

1   69 _23 

 

3

    

 

2 

 

21 _7 3

        

 

2 

 

6 2

           1  

Sanlardı  ótkeriwde 2, 4, 8, 16  lıq  sanaq  sistemalarında  joqarıdaǵı 

usıllardan  parıqlı  kodlawdı  diada,  triada hám tetrada  usıllarınan 

paydalanıw  qolaylı.  Sanlardı  usılay  ótkeriw  (kodlaw)da  pútin  san 

aldına  jazılǵan  0  cifrları  san  mánisine  tásir  etpewi  esapqa  alınadı. 

Diada,  triada  hám  tetrada  usıllarında  «kópir»  wazıypasın  ekilik 

sanaq  sisteması  atqaradı.  Tómendegi  mısallar  arqalı  ótkeriw  áhmiyetin 

túsiniw  múmkin.

72005672

8

 

=

 

111 

 

010

 

000

 

101

 

110 

 

100

 

010

2

 

=

 

1110100001011101000102

2

 

7 

2 

0 

5 

6 

4  2

8

10001001010

2

= 010  001 

 001 

  010

2

 = 2112

8

       

           2   1   1 

   2

2

6886

10

=3B9A

12

8121

10

=1FB9

16

_ 6886 12

  6876

 

_573  12

  A=10

 

 

564

 

_47 12

    

   

 

9 36

   

3

        

 

B=11 

_ 8121 16

  8112

 

_507  16

    

 

9

  

 

496

 

_31 16

   

  B=11  16

   

1

        

 

F=15 

{

{

{

{

{

{

{

{

{

{

{

I  bap.  Informaciya

---

35

FE10A

16

=  1111  1110  0001 0000 1010

2

 = 11111110000100001010

2

 

F 

E 

1 

0 

A

16

 

1. Onlıq  sanaq  sistemasındaǵı  pútin  san  basqa  sanaq  sistemasına 

qalay  ótkeriledi?

2. Qanday  da  bir  sanaq  sistemasındaǵı  pútin  sandı  onlıq  sanaq 

sistemasına  ótkeriwdi  kórsetiń.

3. Beslik  sanaq  sistemasında  pútin  sandı  alıp,  onı  jetilik  sanaq 

sistemasına  ótkeriwdi  kórsetiń.

4. Diada,  triada  hám  tetrada  usıllarınıń  kestesin  jazıń.

5. Tórtlik  sanaq  sistemasında  pútin  sandı  alıp,  onı  segizlik  sanaq 

sistemasına  ótkeriwdi  kórsetiń.

6. Segizlik  sanaq  sistemasında  pútin  sandı  alıp,  onı  on  altılıq 

sanaq  sistemasına  ótkeriwdi  kórsetiń.

7. Tórtlik  sanaq  sistemasında  pútin  sandı  alıp,  onı  on  altılıq  sanaq 

sistemasına  ótkeriwdi  kórsetiń.

1.  Ótkeriwdi  orınlań:

a)  10111101

2 

→

 

?

10

b)  1110000

3 

→

 

?

10

d)  6317

10 

→

 

?

11

e)  1190

10 

→

 

?

7

f)  909

10 

→

 

?

9

g)  1236

10 

→

 

?

3

h)  11011

 

→

 

?

16

i)  13021

4 

→

 

?

16

j)  1A2B

15 

→

 

?

10

2.  Triada  kodlaw  kestesinen  paydalanıp,  ótkeriwdi  orınlań:

a)  10111101

2 

→

 

?

8

b)  1110000

2 

→

 

?

8

d)  1001101

2 

→

 

?

8

e)  1170

8 

→

 

?

2

f)  707

8 

→

 

?

2

g)  1236

8 

→

 

?

2

3.  Tetrada  kodlaw  kestesinen  paydalanıp,  ótkeriwdi  orınlań:

a)  1011001101

2 

→

 

?

16

b)  1110001110

2 

→

 

?

16

d)  10011100101

2

→

?

16

e)  1ADA

16 

→

 

?

2

f)  90DED

16 

→

 

?

2

g)  101001

16 

→

 

?

2