Informatika 2017 qqalpoq indd

piktogramma  (súwterlep  jazıw)lar  dep  ataydı.  Mısalı: 



, 



, 



, 



, 



.  Bul  belgiler  mánisin  kóz  aldına  keltiriw  arqalı  túsiniw  múmkin.

Eger  belginiń  forması  menen  mazmunı  arasındaǵı  baylanıs  kelisim 

tiykarında  (kelisiw  ashıq  emes)  belgilense,  ol  jaǵdayda  bul  belgiler 

simvollar  dep  ataladı.  Mısalı:  A, B, H, :, 5.  Bul  belgiler  kelisiw 

tiykarında  qabıl  etilgen  bolıp,  latın  hám  kirill  álipbesinde  A  birdey, 

B  hám  H  eki  túrli  mániste,  :  belgisi  matematika  hám  ana  tilinde 

hár  túrli  kelisim  tiykarında  túsiniledi,  5  cifrı  bolsa  dúnyada  kelisim 

tiykarında  kirgizilgen  (Rim  cifrı  V  penen  salıstırıń).

Eger  belginiń  forması  menen  mazmunı  arasındaǵı  baylanıs  belgisiz 

bolsa,  ol  jaǵdayda  bul  belgiler  arqalı  kórsetilgen  xabar  mazmunın 

⋅

c

a = b

d

---

18

anıqlap  bolmaydı.  Mısalı:  arxeologlar  tapqan  ayırım  jazıwlardıń 

mazmunı  házirgi  kúnge  shekem  anıqlanǵan  joq.

Házirgi  kúnde  adamzat  belgi hám belgiler  sistemasın  keń  qolla-

nıp  atır.  Mısalı:  adamlar  bir-biri  menen  sóylesiw  ham  de  pikirin 

táriyiplew  ushın  qollanatuǵın  til  sisteması,  esap-kitap  jumısların 

orınlaw  ushın  sanaq  sisteması,  háreketleniwdi  tártipli  basqarıw 

ushın  jol  háreketi  belgileri  sisteması  hám  basqalar.  Demek,  adamzat 

informaciyanı  qayta  islew  ushın  onıń  kórinisin  ózgertiw  menen 

burınnan  shuǵıllanıp  kelgen.

Kodlaw — informaciyalar  ústinde  ámeller  orınlaw  qolaylı 

bolıwı  ushın  anıq  bir  qaǵıydalar  tiykarında  basqa  kóriniske 

ótkeriw  bolıp  tabıladı.

Informaciyalardı  kodlaw  procesinde  hárbir  belgige  bir  kod,  

yaǵnıy  belgi  yaki  belgiler  izbe-izligi  sáykes  qoyıladı.  Kodlanǵan 

informaciyalar  dáslepki  kórinisine  ótkeriw  dekodlaw  dep  ataladı.

Kodlawda  belgige  sáykes  qoyılǵan  kodtıń  uzınlıǵı  hár 

qıylı  bolsa,  tegis emes kodlaw  usılı,  belgige  sáykes  qoyılǵan 

kod  uzınlıǵı  bir  qıylı  bolsa,  tegis kodlaw  usılı  delinedi.

Informaciyalardı  kodlaw  adamzat  tárepinen  tek  ámeller  orınlaw 

qolaylı  bolıwı  ushın  emes,  bálkim  informaciyanı  sır  saqlaw  ushın  da 

qollanılǵan.  Kodlawdıń  bul  kórinisi  shifrlaw  dep  ataladı.  Shifrlanǵan 

informaciyanı  dáslepki  kórinisine  ótkeriw  deshifrlaw  dep  ataladı.