Informati va informatikaga iod fanlar jadal su’ratlar bilan rivojlanib bormoqda

Krosvord savollari

1. 
   Mikrafon turlaridan biri?
   
2. 
   Akustik tizimlar ikki xil bo’ladi, ularan biri.
   
3. 
   Sig’imli mikrafonning turlaridan biri.
   
4. 
   Mikrafonlar amplituda chastotali,akustik ko’rsatkichi, yo’naltirish ko’rsatgichi, mikrafonning shaxsiy shovqini darajaji va ……… ko’rsatgichi bo’yicha tavsiflanadi.
   
5. 
   Mikrafonlarda nutqni yozish uchun qanday fayldan foydalaniladi?
   
6. 
   Tovush tebranishini elect tokining tebranishiga aylantirib beruvchi elektr akustik asbob.
   
7. 
   Kichik manitafon bo’lib, tovushi ma’lumotni yozish va uni daland tovusg chiqaruvchi tashqi kuchaytigich orqali eshitishga mo’ljallangan quilma nomi.
   
8. 
   G’altakli va tasmali mikrafonlar ishlash tamoiliga ko’ra qanday turga kiradi.
   

				1			M
			2				I
			3				K
	4						R
					5		A
	6						F
7							O
				8			N

25- Mavzu: Periferiya qurilmalari va ofis texnikasining turlari

Reja.

1. Hujjatlarni tuzish va tayyorlash   vositalari

2.Yozuv mashinkalari

3. Mashina ichidagi tizimli periferiyali interfeys

Tayanch so’z va iboralar: mexanik, elektrik, elektron, interface, ko’p aloqali interfeys, ir abloqali interfeys
    Yaqingacha idora jihozlari ichida tengsiz deb xisoblab kelingan yozuv mashinkasi (YOM) printerlar bilan ta’minlangan shaxsny kompyuterlar tomonidan tobora siqib chiqarilmokda. Lekin ular kompyuterlarga nisbatan ancha arzon bahodalngi tufayli hujjatlarni tayyorlashda hali ham keng qo’llanilmokda.

    Yozuv mashinkalariga ko’yiladigan asosiy talablar:

    • kam mehnat sarflab, yukori mehnat unumdorligini ta’minlash;

    • yozuvning yukori sifati;

    • boshqarishning oddiyligi;

    • bir vakgning o’zida olinadigan nusxalarning soni;

    • ishlashining ishonchliligi.

    Hozirgi zamon yozuv mashinkalari juda turli-tumandir.

    Ularning farki:

    • ishlashi bo’yicha — mexanik, elektrik, elektron;

    • bosma harflarni tashuvchilarining konsgrukсiyasi bo’yicha — richagli, sharli, diskli va b.

    • vazifasi bo’yicha — safarbop, idorada foydalaniladigan, maxsus;

    • karetkaning konstrukсiyasi bo’yicha — olinadigan yoki olinmaydigan, ensiz (kengligi 240 mm li kog’ozda yozish uchun) yoki keng (kengligi 300 mm dan ortik bo’o’lgan kog’ozda yozish uchun).

Mexanik yozuv mashinkalari eng oddiy va arzon, lekin ishlashda noqulaydir.

    Elektr yozuv mashinkalari mashinistkadan klavishlarni bosishda kam kuch talab etib, shu bilan bir vaqtda ko’p nusxa (12 tagacha) olishni ta’minlaydi. Mashinistka elektr yozuv mashinkasnda yozganida kam charchaydi, mehnat unumdorligi esa sezilarli darajada oshadi.

    Elektron yozuv mashinkalari elektr mashinkalarning xamma afzalliklariga va yana xotiraga ham egadir (masalan, Robotron S6130 6500 ta belgili, Evmolpiya-40 esa 2000 belgili sig’imli xotiraga ega), bu ularni samaradorlik bo’yicha tashkiliy avtomatlarga yakinlashtiradi, Elektron yozuv mashinkalarining xotirasi xam ichki (elektron, magnitli), xam tashqi (magnit kartalari, lentalari, disk etar) bo’lishi mumkin. Bu xotirada turli-tuman ma’lumot saklanadi: standart matn-shablonlar, adreslar, formatli hujjatlar. Bosilayotgan ma’lumot kelgusida tahlil qilish va ishlatish uchun xotiraga yozilishi ham mumkin. Tabiiyki, xotiradan chiqarib olinayotgan ma’lumotni bevosita bosish paytida tahrir qilish: adreslarni, familiyalarni va matnlarning boshqa ixtiyoriy lavhalarini o’zgartirish mumkin. Elektron yozuv mashinkalari bosilayottan ma’lumotlarni oldindan ekranga uzatish va taxrir kilish uchun displeyga ega bo’lishi mumkin; yuqori mukammallashgan kompyuter muharriri yordamida kerakli ma’lumotlarni kiritish-chiqarish va matnlarni tahrir qilish uchun kompyuterga ulangan bo’lishi mumkin.

    Yozuv mashinkalaridagi bosuvchi mexanizmlar richagli va richagsiz bo’ladi. Richagli mexanizmlar va ularga mos keluvchi bosma harflarni tashuvchilar — literli richaglar juda inerсiondir (ularda bosish tezligi sekundiga 10—15 belgidan oshmaydi) va odatda faqat mexanik YOM sida ishlatiladi.

    Richagsiz YOM larida bosma xarflarni tashuvchilar sferik segmentlar, sharli kallaklar, literli disk(«moychechak» tipidagi) bo’lishi mumkin. «Sharlar» va «moychechaklar» shovqinsizroqdir, ular sekundiga 40 ta belgigacha tezlik bilan bosishni ta’minlaydi, ularda bosma harflarni almashtirish soddaroqdir. Masalan, IVM firmasida chikariluvchi YOM lariga: qalin, yarim qalin, rangi ochiq, lotincha, kirilcha, grekcha, matematik belgili kallaklar va turli xil bosma harfli kallaklar to’plami kiritilgan. Kallakni almashtirish bir necha sekundda bajariladi, shuning uchun matnning bir saxifasini bosishda turli bosma harflarni ishlatish mumkin.

    Safarbop yozuv mashinkalari — ko’p hollarda shaxsiy foylalanishga, ko’tarib yurishga qulay YOM; ular odatda mexanik bo’lib, engil va ko’tarib yurishga qulay bo’lishi uchun g’ilofga egadir (Erika, Zeya, DE Lux). Shuningdek, ko’tarib yurishga qulay elektron yozuv mashinkalari ham chiqarilmoqda (Olivetti RT 505, OrtimSP 54, Samsung SQ 1000 va b.); Xerox 6003 YOM si, masalan, xotira, displey va ko’pgina servisli vazifalarga ega: satrni bosish oxirida karetka avtomatik holatda keyingi satr boshiga o’tadi — sur’atni yo’qotmasdan bosish mumkin; satrdagi ixtiyoriy belgiga avtomatik qaytish va uni almashtirish imkoniyati bor; to’liq so’zni engil olib tashlashga imkon beruvchi «so’zni olib tashlash» vazifasi bor va b.

    Kanсelyariya yozuv mashinkalari — stolda turadigan, ko’chirib yurishga noqulay, ular orasida mexanik, elekgr va elektronligi ham bor {YAtran, Lyubava, Vgother, Sanon, Olivetti, Ortima, Samsung, Robotron va b.)

Maxsus yozuv mashinkalariga vazifasiga bog’liq ravishda quyidagilar kiradi: ko’zi ojizlar uchun bosma xarfli yozuv mashinkalari; keyingi nusxalarga shakllarni tayyorlash uchun teruvchi-yozuvchi mashinalar va avtomatlar (Verityper, Jacksowriter); kengashlar to’g’risida stenografik xisobotlarni shakllantirish uchun stenografik mashinkalar (Stenoklar) va ko’shimchalar; pasportlarga va blankalarga matnlarni bosish uchun (Erika 70) va chizmalarga yozuvlarni tushirish uchun (MPK1, Rotring) tekis bosuvchi yozuv mashinkalari va b.

Yozuv mashinkalarining konstrukсiyalari ularning sinfi va tipidan kat’iy nazar ko’p jixatdan bir-biriga o’xshash — har qanday YOM qopqokli korpus; klaviatura; bosma xarflarni tashuvchi bosuvchi mexanizm; qog’oz varag’ini xarakatlantiruvchi karetka; qog’oz tutuvchi valik va kisuvchi rolikli o’tkazuvchi mexanizm; bo’yovchi lentaning joylashishini va siljishini ta’minlovchi tasmani o’tkazuvchi mexanizmga ega bo’ladi.

    Yozuv mashinkasining boshqarmsh organlari juda ham ko’p tarqalgan YAtran elektr YOM misolida ko’rsatilgan;

    1. Maydon o’rnatkich bosish paytida satr holati va kengligini o’rnatishga imkon beradi; chap maydon o’rnatgich bosish paytidagi chap maydonni, o’ng maydon o’rnatgich esa o’ng maydonni aniklaydi, bundan tashkari, u qator tugashiga 3—4 belgi qolganda qo’ng’irok bilan ogohlantirishni va klaviaturani blokirovka qilishni ta’minlaydi.

    2. qog’oz cheklagich — qog’oz varag’i chap kirrasiking bir xil joylashishini(ya’ni chap maydonning bir xil o’lchamini) ta’minlaydi.

    3.Erkin yurish klavishi yo’naltirish bo’yicha karetka xarakatini bo’shatadi.

   4. Masshtab chizg’ichli qog’oz ushlagich ramkasinnng har bir bo’lagi karetkaning bitta kadamiga mos keladi.

   5. Maydon o’tkazish klavishi o’ng maydonda o’rnatilgan masofa blokirovkasini o’chirish va bosishni o’rnatilgan maydon tashqarisidan davom ettirish imkonini beradi.

     6 Bo’yaydigan lenta rangini kayta ulagich.

     7   Satrni o’tkazish va karetkani kaytarish klavishi.

    8. Karetkani bir kadam o’ngta siljitish uchun bo’sh joy klavishi (matn elementlari orasidagi o’tkazishni shakllantirish).

     9. qog’ozni bo’shatish richagi — qo’yilgan betni to’g’rilashda yoki uni chikarib olishda ishlatiladi.

   10. qog’oz tayanchi valigi dastagi — qog’ozni qo’l yordamida harakatlantirish (aylantirish) uchun ishlatiladi.

    11. Satr ko’rsatkich — shtrixli chiziklar tushirilgan shaffof plastina bo’lib, bu shtrixlar xarf belgilar kengligiga aniq mos kelib, graflash jarayonini tezlashtirish uchun ishlatiladigan qalam yoki sharikli ruchkaning sgerjeni uchun teshikka ega.

    12. Jadvallashtirish klavishi — jadval va boshka shaklli matnlarni bosishda karetkani oldindan berilgan joyga avtomatik siljitish uchun ishlatiladi.

     13 Karetkaning teskari yurish klavishi — karetkani bir kadam chapga siljitish imkonini beradi.

    14. Zarb kuchini rostlagich — bosilayotgan belgilar yorqinligini va shakllantirilayotgan nusxalar sonini boshkarish imkonini berali.

    15 Registrlarni kayta ulash klavishi — yuqorigi (bosh xarflar va boshqalar) yoki pastki (kichik xarflar va boshqalar) registr belgilarini o’rnatish uchun xizmat kiladi.

16. 
    Satrlar orasidagi intervallarni o’rnatuvchi mexanizmli koyuz tayanchi valigi.
    

YOZUV   AVTOMATLAR

Yozuv avtomatlar (tashkiliy avtomatlar) — bu matnli va jadvalli xujjatlarni tuzish, taxrir kilish va tayyorlash jarayonini avtomatlashtirish uchun mo’ljallangan elektromexanik va elektron kurilmalarning agregatlashgan kompleksidir. YOzuv avtomatlar tez xarakat kiladigan bosuvchi kurilmalarni, turli xil xotira kurilmalarini, mikroproсessorlarni, turli boshqarish qurilmalarnni, displeylarni va boshqalarni o’z ichiga oladi.

    Yozuv avtomatlarning funkсional imkoniyatlari eleetron YOM lariga nisbatan kengrokdir:

    • operatav xotirasining kagga sig’imliligi (1000 sahifagacha matn);

    • yuqori sig’imli tashki xotira ( bir necha msgabayt);

    •taxrirlashning qulayligi kompyuter muharrirlari imkoniyatlariga yaqinlashadi.

    Orggekst D, Optima 528, Robotron 6908, Fleksorayter 2201 va Fleksorayter 2301 yozuv avtomatlari keng tarkalgandir.

    Hozirgi vaqgda yozuv avtomatlar printerlar bilan ta’minlangan shaxsiy kompyuterlar tomonidan siqib chikarilgan. Ularni narxlari bir-biriga yaqin, lekin kompyuter yanada kengroq servis imkoniyatlarga egadir.