Inflyatsiyaga qarshi kurashish maqsadida pul- kredit siyosati

Ta'sir ob'ektlari... Pul-kredit siyosati aniq maqsadlarga qarab, kredit chiqarishni rag'batlantirishga (kreditni kengaytirish) yoki uni cheklashga (kreditni cheklash) qaratilgan. Kreditni kengaytirish orqali ishlab chiqarishni oshirish va bozorni tiklash maqsadlari amalga oshiriladi; kreditlarni cheklash yordamida, iqtisodiy o'sish davrida kuzatilgan pul bilan iqtisodiyotning haddan tashqari to'yinganligini oldini olishga harakat qilinadi.
Shakl bo'yicha ma'muriy(to'g'ri) va iqtisodiy(bilvosita). Ma'muriy hujjatlar - bu markaziy bankdan kelib chiqadigan va kredit tashkiloti faoliyat doirasini cheklashga qaratilgan direktivalar, retseptlar, ko'rsatmalar shaklidagi vositalar. Iqtisodiy vositalar - bu markaziy bankning pul va kapital bozorlarida muayyan shart-sharoitlarni shakllantirish orqali pul sohasiga ta'sir o'tkazish usullarini anglatadi. Iqtisodiy vositalar ma'muriy vositalarga qaraganda ancha moslashuvchan, ammo ularni qo'llash natijalari har doim ham belgilangan maqsadga mos kelavermaydi. Biroq, hozirgi paytda, markaziy banklar ko'p hollarda bilvosita tartibga solish vositalaridan foydalanadilar.
Parametrlarning tabiati bo'yichaMarkaziy bankning pul sohasiga ta'siri jarayonida o'rnatilgan pul-kredit siyosati vositalari miqdoriy va sifatga bo'linadi.
Miqdoriy usullarni qo'llash orqali banklarning kredit imkoniyatlari holatiga va natijada umuman pul muomalasiga ta'sir ko'rsatiladi.
Sifatli vositalar bozorning sifat ko'rsatkichini, ya'ni bank kreditlari narxini to'g'ridan-to'g'ri tartibga solish variantini anglatadi.
EHM vaqti bilan pul-kredit siyosati vositalari ajratiladi uzoq muddatva qisqa muddatpul-kredit siyosatining yaqin va uzoq muddatli maqsadlarini amalga oshirish vazifalariga muvofiq. Pul-kredit siyosatining uzoq muddatli (yakuniy) maqsadlari Markaziy bankning 1 yildan bir necha o'n yillarga qadar amalga oshirilishi mumkin bo'lgan vazifalarini anglatadi. Qisqa muddatli narsalarga ta'sir etuvchi vositalar kiradi, ular yordamida pul-kredit siyosatining oraliq maqsadlariga erishiladi.
Pul-kredit siyosati vositalarini tanlash va birlashtirish birinchi navbatda Markaziy bankning iqtisodiy rivojlanishning ma'lum bir bosqichida hal qiladigan vazifalariga bog'liq.
Bozor munosabatlariga o'tishning dastlabki bosqichlarida Markaziy bank tomonidan pul sohasiga bevosita aralashish usullari eng samarali hisoblanadi: tijorat banklarining depozitlari va kredit stavkalarini ma'muriy tartibga solish, o'z mijozlariga bank kreditlarining maksimal hajmlarini belgilash, minimal zaxira darajasini o'zgartirish. Bozor munosabatlari rivojlanib borishi bilan tartibga solishning bilvosita usullariga o'tish va avvalo ochiq bozor operatsiyalariga o'tish va foiz stavkalari darajasining o'zgarishi kuzatilmoqda.
Asosiy iqtisodiy Markaziy bankning pul-kredit siyosatining (bilvosita) vositalari quyidagilar:

• 
  rasmiy diskont stavkasini tartibga solish;
  
• 
  ochiq bozor operatsiyalari;
  
• 
  minimal zaxira talablarini belgilash.
  

Dunyoning deyarli barcha mamlakatlarida tijorat banklari ma'lum foiz stavkasida beriladigan markaziy bank kreditlaridan foydalanadilar. Diskont stavkasi - bu Markaziy bank talablariga javob beradigan tijorat veksellari va boshqa turdagi qimmatli qog'ozlarni qayta hisobga olish uchun davlatning qisqa muddatli obligatsiyalarini hisobga olish uchun tijorat banklari bilan operatsiyalarda qo'llanadigan rasmiy stavka. Boshqacha qilib aytadigan bo'lsak, rasmiy hisob-kitob stavkasi - bu tijorat banklaridan qimmatli qog'ozlar muddati tugashidan oldin sotib olishda Markaziy bank tomonidan olinadigan yig'im.
Rasmiy chegirma stavkasi bozor kreditlash stavkalari uchun etalon hisoblanadi. Rasmiy diskont stavkasini belgilash orqali Markaziy bank tijorat banklari tomonidan kredit resurslarini jalb qilish narxini belgilaydi. Rasmiy chegirma stavkasi qanchalik baland bo'lsa, Markaziy bankning qayta moliyalashtirish kreditlari narxi shuncha yuqori bo'ladi. Diskont stavkasini o'zgartirish siyosati pul bozorining sifat ko'rsatkichi - bank kreditlari narxini tartibga solishning bir variantidir.
Diskont stavkasining o'zgarishi pulni tartibga solishning bilvosita vositalariga tegishli. Uning keng qo'llanilishi foydalanish qulayligi bilan oqlanadi. Agar Markaziy bank tijorat banklarining kredit berish imkoniyatlarini kamaytirishni maqsad qilgan bo'lsa, u holda u diskont stavkasini oshiradi va shu bilan kreditlarni qayta moliyalashtirish xarajatlarini oshiradi. Agar Markaziy bankning maqsadi tijorat banklaridan kredit olish imkoniyatini kengaytirish bo'lsa, u holda bu diskont stavkasini pasaytiradi.
Deyarli barcha banklar u yoki bu darajada Markaziy bank kreditlariga murojaat qilganliklari sababli, u belgilagan stavkalarning ta'siri butun iqtisodiyotga tarqaladi. Biroq, Markaziy bank har doim ham ko'zlangan maqsadga erisha olmaydi. Masalan, diskont stavkasini oshirish, agar pul bozorida hozirgi vaqtda ularning ta'minotining ko'payishi natijasida kreditlar narxining pasayish tendentsiyasi kuzatilayotgan bo'lsa, samarali bo'lmaydi, chunki bu holda tijorat banklari Markaziy bankning qimmat kreditlaridan ko'ra banklararo bozordan arzonroq kreditlardan foydalanishni afzal ko'rishadi.
Markaziy bank tomonidan tijorat banklariga kredit berish mexanizmi "diskontlash" atamasi bilan belgilanadi. Tijorat banklariga kredit berish shartlari diskontlangan oyna siyosati bilan tavsiflanadi.
Shunday qilib, diskont stavkasining o'zgarishi banklarning qarz mablag'lari miqdorini o'zgartiradi, pul massasiga ta'sir qiladi va multiplikator ta'sirini keltirib chiqaradi.
Ayni paytda, agar Markaziy bank ma'lum miqdordagi pul massasi o'zgarishini bashorat qilsa, unda banklarning qarz mablag'lari miqdorini o'zgartirish kerak. Shu bilan birga, buning uchun chegirma stavkasini qay darajada o'zgartirish kerakligi noma'lum bo'lib qolmoqda. Diskont (buxgalteriya) siyosati va resurslar o'rtasidagi bu bog'liqlik pul-kredit siyosati vositasini eng kam ahamiyat kasb etadi.
Ochiq bozor operatsiyalari - bu Markaziy bankning qimmatli qog'ozlarni sotib olish va sotish bo'yicha operatsiyalari (asosan g'aznachilik va davlat korporatsiyalari, sanoat kompaniyalari va banklarning majburiyatlari, markaziy bank tomonidan qayd etilgan tijorat veksellari).
Ochiq bozorda ishlash mexanizmi sodda, bu uni ishlatishni jozibador qiladi. Shunday qilib, agar Markaziy bank qimmatli qog'ozlarni sotib olsa, banklarning zaxiralari hajmi bu miqdorga ko'payadi. Bundan tashqari, pul massasi Markaziy bank tomonidan sotib olingan summaga nisbatan bir necha baravar ko'payadi. Pul massasining ko'payishi, o'z navbatida, iqtisodiy faollikning o'sishiga olib keladi. Shunga ko'ra, Markaziy bank tomonidan tijorat bankiga qimmatli qog'ozlarni sotilishi bankning o'z zaxiralarini kamaytiradi, bu esa pul massasining qisqarishiga olib keladi va kredit narxiga ta'sir qiladi. Vaqt o'tishi bilan pul massasining qisqarishi ishbilarmonlik faoliyatining pasayishiga olib kelishi mumkin.
Markaziy bankning ochiq bozordagi operatsiyalari turli xil texnik protseduralarni o'z ichiga oladi. Ular quyidagilarga qarab farqlanadi:

• 
  bitimlar shartlari (to'g'ridan-to'g'ri sotib olish-sotish yoki oldindan belgilangan narx bo'yicha qaytarib sotib olish majburiyati bo'lgan davrga sotib olish va sotish);
  
• 
  bitimlar ob'ektlari (davlat yoki xususiy qimmatli qog'ozlar bilan operatsiyalar); operatsiyalarning dolzarbligi (qisqa muddatli - 3 oygacha va uzoq muddatli - 1 yildan va undan ortiq); operatsiyalar yo'nalishlari (faqat bank sektori yoki qimmatli qog'ozlar bozorining bank bo'lmagan sektori bilan birgalikda);
  
• 
  foiz stavkalarini belgilash usuli (Markaziy bank yoki bozor tomonidan);
  
• 
  operatsiyadagi tashabbus manbai (Markaziy bank yoki pul bozori ishtirokchilari).
  

Ochiq bozorda operatsiyalarni o'tkazish texnik protseduralaridagi farqlar bir qator omillarga bog'liq:

• 
  bozor ishtirokchilarining boshqa tarkibini nazarda tutgan holda kredit va bank tizimining o'ziga xos xususiyatlari;
  
• 
  milliy qonunchilikning o'ziga xos xususiyatlari.
  

Markaziy banklar ochiq bozor operatsiyalarining ikkita asosiy turidan foydalanadilar: oldinga va orqaga.