Inflyatsiya va uning ijtimoiy iqtisodiy oqibatlari

Inflyatsiyaning yuzaga chiqish shakllari

Biz quyidagi chizmada inflyatsiyani yuzaga chiqish shakllarini tahlil etamiz. Ushbu chizma tahlilidan ko'rinib turibdiki. inflyatsiya asosan uch yo'nalishda yuzaga chiqadi. Birinchi yo'nalishda maxsulotlar, ishlar va ko'rsatiladigan xizmatlarga bo'lgan narxlarni asossiz ravishda o'sib ketishi tufayli pul qadrsizlana boshlaydi. Buning natijasida milliy valyutaning xarid qilish qobiliyati tushib ketadi. Ikkinchi yonalishda, xorijiy valyutalarga nisbatan milliy valyutanign kursi pasayib ketadi.

Buning natijasida xo'jalik yurituvchi subektlar va mamlakat aholisi erkin muomaladagi xorijiy valyutalari (AQSh dollari, evro, shveytsariya franki va boshqalarni) jamg'ara boshlaydi. Uchinchi yo'nalishda oltinga bo'lgan milliy pul birligida ifodalangan narx ko'tarilib ketadi. Buning natijasida mamlakat aholisi o'rtasida oltinning to'planib qolishi, ya'ni tezavratsiya amalga oshadi

Inflyatsiyaning shakllari va turlari Xalqaro amaliyotda inflyatsiyaning narxlarini o'sishi, ya'ni pullarning miqdori o'sishi jixatidan asosan uch shaklini ajratiladi:

1. Sokin (polzuchaya, umerennaya) inflyalsiya. Ushbu inflyatsiya iqtisodiy rivojlangan mamlakallarda mavjud bo'lib, ushbu holatda mahsulotlar, bajariladigan ishlar va ko'rsatiladigan xizmatlarga bo'lgan narx-navolar yiliga o'rtacha 3% dan 10% gacha oshishi mumkin. Bu mamlakatlarda muomaladagi pul massasi saqlanib turadi va milliy pul birligining xarid qilish qobiliyali saqlanib turadi.

2. Shiddatli (galopiruyuhaya) inflyatsiya. Ushbu inflyatsiya iqtisodiy rivojlanayotgan mamlakatlarda mavjud bo'lib, ushbu holatda mahsulotlar. bajariladigan ishlar va ko'rsatiladigan xizmatlarga bo'lgan narx-navolar yiliga o'rtacha 10% dan 100% gacha ba'zi holallarda 200% gacha oshishi mumukin. Buning natijasida muomaladagi pul massasi ko'payadi va milliy pul birliginng xarid qilish qobiliyali tushadi. Mamlakat aholisi o'rtasida pulning moddiylashtirish, ya'ni milliy pul birligini jamg'arishi emas, balki oltin. ko'chmas mulk holatida jamg'arishi jarayoni kuchayadi.

3. Jilovlanmagan (giperinflyatsiya) inflyatsiya. Ushbu inflyatsiya holatida mahsulotlar, bajariladigan ishlar va korsatiladigan xizmatlarga bo'Igan narx-navolar yiliga 1000% dan oniq yoki oyiga 100% dan orliq darajada oshadi. Ushbu holatda milliy iqtisodiyotda inqiroz yuzaga chiqadi. Buning natijasida ishlab chiqarish va bozor boshqaruvsiz faoliyat ko'rsataditi, narx-navo va ish haqi o'rtasidagi farq ortadi. Mamlakal aholisi qolidagi qog'oz pullarga tovarlar sotib oladi. Bu holat esa muomalada lovar massasi bilan tovar va xizmatlar bilan ta'minlanmagn ortiqcha qog'oz pullarni to'lib-toshishiga olib keladi.

Yuqorida ta'kidlab o'tganimizdck, inflyatsiyaning asosiy sababi odatda bir emas, balki bir nechta bo'lib o'zaro niahkam bog'langan bo'Iadi va narx-navoning ko'tarilib borishi bilangina namoyon bolib qolmaydi. balki narx-navoni boshqarilishiga ham bogliq bo'ladi. Ushbu jixatdan quyidagi inflyatsiya shakllari ajratiladi:

1. Oshkora inflyatsiya. Talab tomoniga qaragan makroiqtisodiy tengsi/lik doimiy ravishda narx-navoning ko'tarilib borishi bilan ifodalanadigan bo'lsa, bunday inflyatsiya oshkora inflyatsiya deb ataladi. Oshkora inflyatsiya bozor mexanizmini buzmaydi: narx-navo ba'zi bozorlarda kotarilishi bilan bir vaqtda boshqa bozorlarda pasayib borishi mumkin. Buning asosiy sababi shundan iboratki, bozor mexanizmlari o'z ta'sirini davom ettirib, milliy iqtisodiyotga baholar log'risidagi ma'lumotlarni oshkora ctkazib turadi, investitsiyalarni ilgari surib, ishlab chiqarishning kengayishi bilan taklifni rag'batlntirib boradi.

2. Yashirin inflyatsiya. Inflyatsiyaning ushbu turi shunday ko'rinishda bo'ladiki, bunday holatda ba'zi bir iste'mol mahsulotlariga narx-navo ma'muriy tarzda davlat tomonidan o'rnatiladi va tartibga solib turiladi. Bundan asosiy maqsad, davlat tomonidan ba'zi mahsulotlarga narx-navoni «ijtimoiy past» darajada belgilaydi. Yashirin inflyatsiya sharoitida narx-navoning keskin o'sishi kuzatilmasligi mumkin. Lekin milliy pul birligining qadrsizlanishi, mahsulotlar aholi pul mablag'lariga kerakli mahsulotlarni harid qilib bo'lmasligi holatlari paydo bo'ladi.

Iqtisodiyotda yashirin inflyatsiya yuzaga chiqqanda mahsulotlarning narx-navosi hamda aholini daromadlarini o'sishi vaqtincha to\\tatiIadi. Yashirin inflyalsiyani vujudga kelishini asosiy sabablaridan bin bu narxlar uslidan ma'muriy nazorat o'rnatishdir. Buning natijasida bozor mexanizmi deformatsiyalanadi. Lining qaysi darajada va o'zgarganligi darajasi va davomiyligi davlat tomonidan olib boriladigan siyosatga hamda tartibga solish shakliga bevosita bog'liq bu'ladi. Ushbu inflyatsiyaning salbiy tomoni shundan iboratki. inflyatsiya davrida ishsizlik darajasi oshadi, chunki ishlab chiqarish rivojlanmaydi. Xorijiy va milliy iqtisodiy nazariyaning qarashlariga asosan milliy iqtisodiyotning balansini buzilishi va uning oqibatida inflyatsiyaning yuzaga chiqishining quyidagi o'rtta omillari mavjud:

– qog'oz pullarning cmissiya qilishda va tashqi savdoda davlatning mutloq monopoliyasi;

– hozirgi zamon davlat funktsiyalarini bajarish uchun davlat xarajatlarini ortishi;

– kasaba uyushmalari tomonidan byudjet muassasalari ishchi-xodimlarining ish haqlarini oshirish bo'yicha faoliyati;

– iqtisodiyotda mahsulot ishlab chiqarish, ishlarni bajarish, xizmatlar ko'rsatish sohasida ayrim xo'jalik sub'ektlarining monopoliya (oligopoliya) holatining mayjudligi.

Biz yuqorida takidlab o'tgan omillar nafaqat ozaro bog'liq, balki ular talab va takliflarning o'sishi yoki pasayishiga turlicha ta'sir korsatadi.

Xorijiy amaliyotda inflyatsiyaning yuzaga chiqishini usullariga asosan quyidagi turlarga ajraniladi: taklif inflyatsiyasi, talab inflyatsiyasi, xarajatlar inllyatsiyasi. kredil intlyatsiyasi, import bilan bog'liq inflyatsiyasi, kutilayotgan inflyatsiyasi.

Taklif inflyatsiyasida ishlab chiqarish xarajatlarini oshishi natijasida mahsulotlar, bajarilgan ishlar va ko'rsatiladigan xizmatlarga bo'lgan narx-navoning o'sishi yuzaga chiqadi. Ushbu inflyatsiya turida monopol holatdagi korxonalar tomonidan ishlab chiqarishda asosiy vositalarni modernizatsiya qilish bilan bir vaqtda ulardan to'liq foydalanmaslik natijasida xarajatlar ortadi. Buning natijasida barcha ishlab chiqarish xarajatlari nisbatan kam chiqarilgan maxsulotlarning narx-navosini o'sishi amalga oshiriladi.

Talab inflyalsiyasi. Inflyatsiyaning ushbu turi mamlakat aholisi va xojalik sub'ektlarning daromadlari haqiqiy ishlab chiqarilgan mahsulotlar. bajarilgan ishlar hamda ko'rsatilgan xizmatlar miqdoridan tez o'sadi. Odatda, talab inflyatsiya aholining to'liq ish bilan ta'minlangan holatda yuzaga chiqadi. Aholining daromadlarinig tez sur'atda o'sishi natijasida mahsulotlarga, bajarilgan ishlar va ko'rsaliladigan xizmallari bolgan narx-navo oshadi. Bunday holatda talabnig har qanday o'sishi narx-navoning o'sishiga olib kcladi.

Xarajatlar inflyatsiyasi. Inilyatsiyaning ushbu turi xom-ashyo va cnergctik resurslarga bo'lgan xarajatlarning o'sishi tufayli ishlab chiqariladigan mahsulotlar va bajariladigan ishlarning narx-navosini o'sishi natijasida yuzaga chiqadi. Xom-ashyo va energetik resurslarga bo'lgan dunyo narxlarini ko'tarilishi hamda xorijiy valyutaga nisbatan milliy valyuta kursini pasayishi xarajatlar inllyatsiyasining yuzaga chiqishini asosiy sabablari hisoblanadi. Xarajatlar inflyatsiyasida ma'lum bir mahsulotning narx-navosini o'sishi avtomat ravishda boshqa mahsulotlar narx-navoni o'sishiga olib keladi. Masalan, nefl' mahsulollariga bo'lgan dune bahosinig o'sishi natijasida unga bevosita bog'liq mahsulotlar, bajariladigan ishlar va ko'rsatiladigan xizmatlar narx-navosi o'sib ketadi. Xarajatlar inflyatsiyasi taklif inflyatsiyasiga o'xshash, lekin bu inflyatsiyada ba'zi xaraj at laming o'sishi aniq olingan mamlakat iqtisodiyotiga bevosita bog'liq bo'lmagan holatlarda yuzaga chiqishi mumkin.

Kredit inflyatsiyasi. Ushbu inflyatsiya turi mamakat markaziy, ba'zi mamlakatlarda milliy banklari tomonidan olib boriladigan kredit ekspansiyasi natijasida yuzaga chiqadi. Markaziy bank tijorat binklari uchun. Yuqori darajadagi qayta moliyalashtirish stavkasining o'rnatilishi natijasida xo'jalik sub'ekllariga beriladigan kredit qimmatlashadi. Xo'jalik sub'ektlari olingan kredit va u bo'yicha foizlarni o'zlari ishlab chiqaradigan mahsulot tannarxiga kiritadi hamda ushbu holat mahsulotlar narx-navosini ko'tarilishiga sabab bo'ladi.

Import bilan bog'Iiq inflyatsiya. Inflyatsiyaning ushbu turi aniq olingan mamlakatga tashqi omillar asosida yuzaga chiqadi. Ushbu holatda import qilinadigan mahsulotlarga bolgan narx-navoning ko'tarilishi natijasida ba'zi mahsulotlarga bolgan narx-navolar zanjir tarzida ko'tarilishi mumkin.

Kutilayotgan inflyatsiya. Inflyatsiyaning ushbu turida davlat lomonidan olib borilayotgan pul-kredit va byudjct siyosati natijasida joriy yil uchun inflyatsiyaning tahliliy darajasi belgilanadi va u daraja tartibga solib turiladi.