Internet va elektron tijorat zamonaviy iqtisodiyotning yangi voqeligi hisoblanadi, bu mavjud soliq tizimlarni modernizatsiya qilish muammosini dolzarb masalaga aylantiradi. Bugungi kunda mazkur yo‘nalishda ham milliy, ham xalqaro darajada aktiv faoliyat olib borilmoqda.
Internet-tijorat – bu internet tarmog‘i vositasida tovarlar va xizmatlarni realizatsiya qilishda vujudga keladigan iqtisodiy munosabatlar majmui.
Iqtisodiy munosabatlarning mazkur turi ikkalar tomonning afzalligini o‘z ichiga oladi. Korxona uchun bu:
— umumiy xarajatlarni pasaytirish;
— binolar va ularga xizmat ko‘rsatish uchun qo‘shimcha xarajatlarsiz assortimentni oshirish imkoniyati;
— marketing xarajatlarini pasaytirish va ularning samaradorligini oshirish;
— mijozning ehtiyojlarining o‘zgarishiga operativ javob berisha imkoniyati;
— geografik joylashuvdan qat’iy nazar bozorni kengaytirish imkoniyati; Iste’molchi uchun:
— “global tanlash” imkoniyati;
— vaqt bo‘yicha cheklanmagan kirish (sutka davomida), ya’ni iste’molchi uning uchun qulay bo‘lgan istalgan paytda buyurtma berishi va axborot olishi mumkin;
— xizmat ko‘rsatish sifatini oshirish;
— xaridor uchun qulay bo‘lgan paytda va joyda tovarlarni yetkazib berish;
— tanlash imkoniyatini kengaytirish, oson topiladigan axborot hajmini oshirish;
— tovarni, ishlab chiqaruvchi, savdo korxonasini tanlash va buyurtmani rasmiylashtirish uchun vaqtni tejash;
— to‘lov shaklining turli xilligi;
— tovarlar va xizmtalar haqidagi axborot bilan hech qanday to‘siqsiz almashish imkoniyati;
Kommunikatsion texnologiyalarning rivojlanishi va ulardan tijoratda foydalanish butun milliy iqtisodiyotga ijobiy ta’sir etadi:
— yagona axborot makonini tashkil etish sur’atlarini tezlashtirish:
— bozor sub’ektlarining mustaqil rivojlanishini rag‘batlantiruvchi resurslarni markazlashmagan tizimga o‘tkazish;
— elektron to‘lovlar sxemalaridan foydalanish oqibatida pul resurslari muomalasini tezlashtirish;
— spekulyativ kapital hajmini kamaytirish (ishlab chiqaruvchi hisoblanmagan dallollarda) va, oqibatda, ishlab chiqarish sohasiga investitsiyalar hajmini oshirish;
— iste’molchining xohishini hisobga olgan holda servisva va
xizmatlarning yangi turlarini yaratish;
— tovarlar va xizmatlar bozorlarida ochiq raqobat uchun sharoitlarni
yaratish;
— bozorga yangi tovarlar va xizmatlarni ilgari surishni tezlashtirish va ularni iste’molchiga qulay shaklda yetkazish.
Hozirgi vaqtda AQSh, Xitoy va Germaniya kabi mamlakatlar elektron tijorat hajmi va o‘sish sur’atlari bo‘yicha yetakchilar hisoblanadilar. Yaimda internetsavdo ulushi va savdodagi umumiy hajmi bo‘yicha Buyuk Britaniya yetakchilik qilmoqda.
Mаmlаkаtimizdа elеktrоn tijоrаtni rivоjlаntirish vа uni imkоniyatlаridаn еtаrlichа sаmаrаli fоydаlаnish yuzаsidаn quyidаgi аmаliy tаvsiyalаrni ishlаb chiqishgа muvаffаq bo`ldim:
Mаmlаkаtimizdа аkt infrаstrukturаsini yanаdа rivоjlаntirish zаrur. Chunki hоzirgi аkt infrаstrukturа elеktrоn tijоrаt imkоniyatlаridаn to`lаqоnli fоydаlаnishimizgа imkоn bеrmаydi. Аkt infrаstrukturаsini rivоjlаntirish mаmlаkаtimizdа elеktrоn tijоrаtni hаyotgа qo`llаsh jаrаyonini tеzlаshtirаdi.
Аkt infrаstrukturаsini rivоjlаntirish bilаn bir qаtоrdа, аhоlining kоmpьyutеr sаvоdхоnligini оshirish zаrur. Buning uchun ulg`аyib kеlаyotgаn yosh аvlоdgа infоrmаtsiоn tехnоlоgiyalаrni ishlаtish vа bu bоrаdаgi bilimlаrini chuqur o`zlаshtirishni tа`minlаsh kеrаk.
Bаnklаrning elеktrоn to`lоvlаr bilаn ishlаshdа kоnsеrvаtiv qаrаshlаrdаn vоz kеchishni tа`minlаsh vа sms bаnkingni yanаdа rivоjlаntirish lоzim.
Tаdbirkоrlаrning elеktrоn tijоrаt imkоniyatlаridаn fоydаlаnish vа ulаrning elеktrоn iqtisоdiy fаоlligini оshirish uchun kеrаkli rаg`bаtlаntiruvchi dаvlаt dаsturlаrini ishlаb chiqish kеrаk.
E-tijoratning rivojlanishiga to‘sqinlik qilayotgan asosiy muammolar quyidagilardan iborat:
1). Onlayn-to‘lovlar tizimining aholining ularga bo‘lgan ishonchining past darajasi tufayli rivojlanmaganligi.
Mazkur muammoni hal etish uchun aholini elektron tizimlardan foylanishga rag‘batlantirish lozim, bunda davlatlarnikidan boshlash zarur. Shuningdek, tijorat korxonalari uchun bank kartasi bilan to‘lashda soliq imtiyozlari taklif qilinadi.
Hozirgi vaqtda milliy to‘lov tizimi ishlab chiqilmoqda, birgina uning kelajakdagi samardorligi noaniq.
2). Posilkalarni yetkazib berish tizimining amalda mavjud emasligi.
O`zbekiston pochtasida radikal o‘zgarishlar talab qilinadi.
Rejalashtirilayotgan saralovchi markazlarning tarmog‘i samarali bo‘lishi mumkin emas, chunki uning o‘tkazuvchanlik qobiliyati joriy pochta hajmlaridan bir necha barobar ortadi. Hududiy ehtiyoj va chet el tajribasidan kelib chiqib, logistika tizimini tashkil qilish zarur.
3). Internet tarmog‘ida munosabatlarni tartibga soluvchi normativ-huquqiy bazaning ishlab chiqilmaganligi.
Soliq solish muammosi doirasida, xususan quyidagi masalalar muhokama qilinmoqda: doimiy vakolatxona institutining qo‘llanilishi, daromadlarni tasniflash va foydani doimiy vakolatxonaga topshirish, internet tarmog‘ida tovarlar, ishlar va xizmatlar realizatsiyasiga egri soliq solish, transfertli narxni shakllantirish.
