Industrial iqtisodiyot

 
16.3. Ayrim sanoat tarmoqlarini joylashtirishdagi o‘ziga xos xususiyatlar 
Ayrim sanoat tarmoqlarining o‘ziga xos iqtisodiy xususiyatlari ishlab 
chiqarishni joylashtirishga aloqadordir. Shuning uchun ayrim tarmoqlarni 
joylashtirishni rejalashtirish va iqtisodiy asoslashda ularning o‘ziga xos 
xususiyatlarini e’tiborga olish zarur. 
Elektr stansiyalarini joylashtirishda mineral yoqilg‘ilarni tashish 
mumkin bo‘lgan holda, suv resurslarini ko‘chirish mumkin emasligi hisobga 
olinadi. 
Qora metallurgiya sanoati korxonalarini joylashtirishda uning 
xomashyo bazasi, ishlab chiqariladigan mahsulot nomenklaturasi, korxona 
turi, tarmoqning suvga talabi hamda yirik metallurgiya kombinatlarining 
boshqa tarmoqlar joylashishini va yirik shaharlar paydo bo‘lishini e’tiborga 
olish zarur. 
Kimyo sanoatining turli tarmoqlarini joylashtirishda zamonaviy kimyo 
texnologiyasining o‘ziga xos xususiyatlari, ya’ni kimyo sanoatiga tegishli 
xomashyoning ko‘pligi, energetika resurslari hamda ko‘p tarmoqlarning 
chiqindilarini majmuali tarzda qayta ishlash, bir turdagi xomashyodan turli va 
bir turdagi mahsulotlarni har xil xomashyodan olish, sintetik materiallarni 
barcha iqtisodiy hududlarda ishlab chiqarish mumkinligi hisobga olinadi.
Mashinasozlik sanoatini joylashtirishda ishlab chiqariladigan mahsulot 
xususiyatlari, tarmoqning metallga bo‘lgan talabi, ularni tashish masalalari, 

---

250 
ayrim iqtisodiy rayonlar sanoatining ixtisoslashuvi, iqtisodiy hududlarning 
industrial rivojlanish darajasi, mashinasozlik korxonalarida ishlab chiqarishni 
ixtisoslashtirish va kooperativlashtirish, mashinasozlik sanoati mahsulotlariga 
barcha hududlarda talabning doimiyligini e’tiborga olish zarur. 
Yengil 
sanoat, 
oziq-ovqat 
sanoatining 
ko‘pgina 
tarmoqlari 
mamlakatning barcha iqtisodiy rayonlarda, ayrim tarmoqlar esa muayyan 
hududlarda joylashadi. Bular – tikuvchilik, trikotaj, poyafzal, qandolat, un-
yorma, makaron mahsulotlaridir. Non va alkogolsiz ichimliklar sanoati esa 
har bir aholi punktida joylashtirilishi kerak.
Yuqorida ko‘rsatilgan tarmoqlar va to‘qimachilik sanoati iste’mol 
bozori doirasi keng hududlarda joylashadi. Bunga sabab xomashyoni tayyor 
mahsulotga nisbatan tashish osonroq, tayyor mahsulot assortimenti iste’mol 
qiluvchi ma’lum hudud aholisining jinsiy va yosh jihatdan tarkibiga, milliy 
mentalitetiga bog‘liq bo‘lishidir. Xomashyo bazasiga yaqin joyda esa shakar, 
yog‘-moy, konserva, spirt, vinochilik, paxta tozalash va shu kabi tarmoqlar 
joylashadi. Shunday qilib, korxonalarni joylashtirishni rejalashtirish va 
iqtisodiy asoslash paytida har bir tarmoqning o‘ziga xos xususiyatlarini 
to‘g‘ri hisobga olish, ishlab chiqarishni joylashtirishning umumiy 
tamoyillariga 
tayanish 
butun 
sanoatni 
joylashtirishning 
yuqori 
samaradorligini ta’minlash imkonini beradi. Natijada ijtimoiy mehnat 
unumdorligi oshadi. Bu esa milliy iqtisodiyotning rivojiga katta ta’sir 
ko‘rsatadi.