Industrial iqtisodiyot

5-chizma.
Bahoning shakllanishi.
69
Oligopoliya sharoitida esa alohida ishlab chiqaruvchilar (sotuvchilar) 
bir-biriga bog‘liq bo‘lganliklari sababli baholarni mustaqil belgilashga botina 
olmaydilar. Faqat baho belgilashda yashirincha kelishishlari mumkin. 
Bozor iqtisodiyotiga o‘tish jarayonida bahoning roli va ahamiyati 
beqiyosdir. Ma’lumki, hozirgi zamon iqtisodiyoti bozor iqtisodiyotidir. Bu 
iqtisodiyot yer yuzidagi ko‘pgina davlatlarda turli darajada va o‘ziga xos 
69
Ортиқов А. «Саноат иқтисодиёти». Ўқув қўлланма. – Т.: ТДИУ, 2006 – Б.196. 
BAHONING SHAKLLANISHI 
Firmaning
baho xususidagi 
o’z nufuzi 
(imidji) 
Raqiblarning baho 
xususidagi nufuzi 
Talab omillari 
Xarajat omillari 
Raqiblarning bozordagi 
ulushi 
Firmaning
bozordagi 
o’z ulushi 
Raqobat omillari 
Raqiblarning reklama 
dinamikasi 
Firmaning
reklama dinamikasi 
Raqiblarning mahsulot 
nufuzi 
Firmaning mahsulot 
nufuzi 
(imidji) 
Sotuvchilarning bahoni 
shakllantirishi 
Kelajakda mijozlarni 
mo’ljallash 

---

240 
xususiyatlar bilan rivojlanib bormoqda. Uning mohiyat belgilarini eng 
rivojlangan mamlakatlar iqtisodiyotida ko‘rish mumkin. Uning ana shunday 
belgilaridan 
biri, 
narxlarning 
liberallashuvi, 
narx-navoning 
erkin 
shakllanishidir. Tovarlar narxini davlat yuqoridan belgilamaydi. U bozordagi 
talab va taklifga qarab, xaridor bilan sotuvchining savdolashuvi asosida 
yuzaga keladi. Kelishilgan narxlar esa bozor munosabatlariga xizmat qiladi. 
Narx pul bilan o‘lchanadi. Bozor iqtisodiyoti pulsiz bo‘lishi mumkin emas. 
Pul esa iqtisodiy munosabatlarning asosiy vositasi bo‘lib, iqtisodiyotda o‘ta 
muhim rol o‘ynaydi. Pul munosabatlari bozor iqtisodiyotining ajralmas qismi 
hisoblanadi. Pul oboroti, pul emissiyasi, qadri-qimmati, inflyatsiya, valyuta 
kursi kabi hodisalar iqtisodiy vaziyatning ko‘zgusi hisoblanadi. Bozor 
iqtisodiyotida tovar taqchilligi bo‘lmaydi, shu sababdan bozorda ishlab 
chiqaruvchi emas, balki iste’molchi (xaridor) o‘z izmini o‘tkazadi, tovar va 
xizmatlarni sifati va narxiga qarab tanlab olish imkoniyatiga ega bo‘ladi. 
Ko‘rib chiqqanimizdek, bozor iqtisodiyotiga o‘tish jarayonida narxning roli 
va ahamiyati juda katta. 
Baho shakllanishida raqobat muhim o‘rin tutadi. Raqobatda yutib 
chiqish yoki yutkazish bahoni belgilashga ham bog‘liq. Raqobatlashuv 
jarayonida xaridor ko‘p bo‘lsa, yuqori narx tashkil topadi. Agar sotuvchilar 
ko‘p bo‘lib, ular raqobatlashishsa, past baholar vujudga keladi. 
Raqobat kurashida xarajatlarni qoplamaydigan, binobarin, zarar 
keltiradigan o‘ta past baholar ham paydo bo‘ladi. Ishlab chiqarish 
samaradorligini oshirish, xo‘jalikni oqilona yuritish esa moliyaviy aloqalar va 
qiymat qonunlaridan foydalanishni talab qiladi. 
Ayrim buyumlarning bahosini o‘zgartirish evaziga davlat ularga 
bo‘lgan ehtiyojni hamda ularni xarid qilishni boshqaradi. Jumladan, inson 
sog‘lig‘iga putur yetkazuvchi mahsulotlarning narxini oshirish evaziga ularni 
xarid qilinishini chegaralash va aksincha, ba’zi oziq-ovqat mahsulotlarining 
narxini me’yorda ushlab turish orqali ehtiyojlarni to‘laroq qondirish 
mulohazamizga dalil bo‘la oladi.