Industrial iqtisodiyot

Birinchi bosqichda
aylanma mablag’lar pul shaklidan moddiy boyliklarning 
ishlab chiqarish zahiralariga aylanadi, ya’ni pul - tovar (D-T). 
Ikkinchi bosqich 
ishlab chiqarish, yani mahsulotni tayyorlash jarayonini o’z 
ichiga oladi. Bu bosqichda aylanma mablag’lar va birinchi o’rinda aylanma fodlar 
tugallanmagan ishlab chiqarish va yarim tayyor mahsulotlar holiga keltirilib, tovar 
shaklini oladi (T). 

---

20-jadval 
Aylanma mablag’larning tarmoqlar bo’yicha taqsimlanishi 
 
Aylanma fondlarning 
guruh va elementlari 
Butun 
sanoat 
Qora 
metallur-
giya 
Mashina-
sozlik 
Energe-
tika 
Engil 
sanoat 
Oziq-
ovqat 
sanoati 
1. Ishlab chiqarish zahiralari 
- jami 
70,2 
65,0 
55,3 
98,3 
90,0 
78,8 
Jumladan: 
xom ashyo va asosiy 
materiallar, yarim tayyor 
mahsulotlar 
46,2 
23,8 
37,5 
- 
76,7 
52,2 
Yordamchi materiallar 
6,6 
11,0 
2,3 
24,1 
5,7 
6,1 
Yoqilg’i 
1,7 
2,0 
0,7 
37,4 
0,5 
1,6 
Ta’mirlash uchun ehtiyot 
qismlar 
3,9 
11,0 
2,0 
23,0 
1,7 
2,0 
Qadoqlash va o’rov 
materiallari 
3,0 
0,5 
0,6 
0,3 
1,2 
11,3 
Instrumentlar, xo’jalik 
asboblari va qimmat 
bo’lmagan, tez eskiruvchi 
boshqa predmetlar 
9,8 
16,7 
12,2 
19,5 
3,2 
5,6 
2. Tugallanmagan ishlab 
chiqarish va korxonada 
tayyorlangan yarim tayyor 
mahsulotlar 
24,0 
18,3 
42,2 
0,5 
9,8 
19,5 
3. Kelgusi davr xarajatlari 
va boshqa mehnat 
predmetlari 
5,8 
16,7 
2,5 
1,2 
0,2 
1,7 
Jami aylanma ishlab 
chiqarish fondlari 
 
100,0 
 
100,0 
 
100,0 
 
100,0 
 
100,0 
 
100,0 
Uchinchi bosqichda 
aylanma mablag’lar tovar mahsuloti shaklida 
muomalaga kiritilib, sotiladi va yana pul shaklini oladi (T-P). 
SHu tariqa aylanma mablag’lar barcha bosqichlardan o’tib, to’liq aylanishni 
amalga oshirishini quyidagi tarzda aks ettirish mumkin: 
1-bosqich - pul-tovar (P-T); 
2-bosqich - ishlab chiqarish (I.CH); 
3-bosqich - tovar-pul (T-P). 

---

SHuni qayd qilib o’tish muhimki, korxonaning aylanma mablag’lari bir 
vaqtning o’zida uchala bosqichda ham pul mablag’lari, ishlab chiqarish zahiralari, 
tugallanmagan ishlab chiqarish, yarim tayyor va tayyor mahsulotlar ko’rinishida 
mavjud bo’lishi mumkin. Korxonaning aylanma mablag’lari harakati ma’lum bir 
iqtisodiy qonunlar asosida ishlashi hamda ulardan ishlab chiqarish va takror ishlab 
chiqarishning barcha bosqichlarida oqilona foydalanishni ko’zda tutishi ham muhim 
ahamiyat kasb etadi. Bu qonunlardan va aylanma mablag’lardan foydalanish 
qoidalaridan chetga chiqish aylanma mablag’larning etishmasligiga yoki 
samaradorlikning pasayishiga olib kelishi mumkin.