Individual va guruhiy konsultatsiya

_____________  dots. I.Yuldoshev 
 
 
 
       Universitet  kengashi qarori № ____                   ___ iyun 2021 yil  
       Universitet O’UBB                   _____________     dots. P.R. Qurbonov 
 
 
                                                         
 
 

---

 
3 
MUNDARIJASI 
 
 
 
O‘quv materiallari: 
1.
 
Ma`ruza matni
 
2.
 
Mustaqil ta’lim mashg‘ulotlari
 
3.
 
Glossariy
 
4.
 
Ilovalar: 
a)
 
Fan dasturi
 
b)
 
Ishchi fan dasturi
 
c) Tarqatma materiallar
 
d) Test savollari 
e) Ishchi fan dasturiga muvofiq baholash mezonlarini qo‘llash bo‘yicha 
uslubiy ko‘rsatmalar 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

 
4 
O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI  
OLIY VA O‘RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI 
QARSHI  DAVLAT  UNIVERSITETI 
 
 
 
 
 
 
 
“INDIVIDUAL VA GURUHIY KONSULTATSIYA” 
FANIDAN 
 
 
 
Ta’lim yo‘nalishi:  5210203 -Psixologiya  (amaliy psixologiya) yo‘nalishi uchun 
(5-6 semestr) 
 
 
 
 
 
O‘QUV MATERIALLARI 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Qarshi–2021 

---

 
5 
    1-modul. Guruxiy konsultatsiyaning nazariyasi va amaliyoti  
(Sotsial psixologik trening) 
1-mavzu. Sotsial-psixologik trening xakida umumiy tushuncha 
Ijtimoiy psixologik trening insonlar o’rtasidagi sog’lom munosabatlarning bo’lishiga erihishni maqsad qilib 
qo’yar  ekan,  uni  o’tkazuvchi,  uyushtiruvchi  shaxs  va  uning  o’z  ishini  mukammal  bilishi  faoliyat  samarasini 
ta'minlovchi  asosiy  omillardan  biridir.  Trening  o’tkazuvchiga  qo’yiladigan  asosiy  shartlardan  va  talab-lardan  biri 
sho’qi, u muloqot jarayonining barcha qirralarini professional darajada mukammal egallagan bo’lishi kerak U ham 
bo’lsa  -  nazariy  bilimlarni  bevosita  amaliyotda,  trening  jarayonida  qo’llay  olishidir.  Ularni  odatda  trenerlar, 
instruktorlar,  boshlovchilar,  deb  atashadi.  Demak  treninglar  uyushtiruvchi  muassasa  yoki  tashkilotda  eng  avvalo 
e'tibor  berilishi  zarur  bo’lgan  narsa  ham  sho’qi,  u  erda  ijtimoiy  psixologik  treningni  olib  boruvchilarni  o’qitish, 
tayyorlash, ulardan mutaxassis etishtirishdir. Trener shaxsiga qo’yiladigan talablar quyidagilar: 1) u avvalo o’zgalar 
shaxsiga  xos  bo’lgan  psixologik  xususiyatlarni  juda  yaxshi  bilishi  va  bunda  inglizlar  aytganidek  "O’zgalar 
psixologiyasini bilish - ular ustidan xukmronlikning bir shaqlidir", degan naqlni esdan chikdrmaslikdir; lekin bunda 
pedagogik  altruizm,  ya'ni  o’zgalar  manfaatini  o’zinikidan  ustun  kuyish  xislati  mavjud  bo’lishi  kerak;  2)  o’zining 
shaxsiy fazilatlari va psixologiyasini mukammal bilishi va uni boshqara olish qobiliyatiga ega bo’lishi zarur; 3) har 
qanday  chigal  yoki  ziddiyatli  vaziyatlardan  chikib  ketishgina  emas,  balki  uning  oldini  ola  bilish,  vaziyat  to’g’ri 
kelganda  esa  uni  bartaraf  etib,  ishtirokchilarga  to’g’ri  maslaxat  bera  olish;  4)  empatiya,  ya'ni  o’zgalar  xolatlarini 
chukur  xis  qila  olish  qobiliyatining  mavjudligi;  5)  o’zgaruvchan,  moslanuvchan  aql  soxibi  bo’lish,  kutilmagan 
holatlarga o’zini oldindan tayyorlash, o’zini yo’qotmaslik; 6) o’z xatti-harakatlarini doimo ma'lum maromda ushlash 
va kerak bo’lsa o’zidagi motorikani rivojlantira olish; 7) o’zgalar nutqi, reaktsiyalarini aniq tushu-nish va tinglash, 
mimika  va  harakatlar  moxiyatini  to’g’ri  galkin  etish  va  tushunish;  8)  tinglovchilar  va  o’yin  ishtirokchilarining 
extiyojlari  va  qiziqishlariga  qarshi  bormaslik;  9)  rejalashtirish  qobiliyatining  bo’lishi,  bunda  oldinda  kutilayotgan 
jarayonning barcha  muhim  va nomuhim  jixatlarini oldindan taxminan bo’lsa ham, tasavvur qilib, aniq reja to’za 
olish; 10) o’ziga ishonch, e'tikodning mavjudligi, real tafakkur va irodaning bo’lishi. Boshlovchi trenerning asosiy 
vazifalari ham uning shaxsiga qo’yiladigan talablardan bevosita kelib chikadi. Ya'ni, u avvalo ta'lim dasturiga ega 
bo’lishi  kerak  Dasturga  moe  stsenariylar  tanlay  bilishi,  ularni  kerak  bo’lsa,  har  bir  aniq  xrlat  va  vaziyatga 
moslashtirishi,  mashg’ulotlarni  tashkil  qilishda  ham  ushbu  holatlarga  e'tibor  qaratishi  shart.  Qatnashchilarning 
yoshi,  jinsi,  kasbiy  malakalari,  madaniyati  darajasi  va  extiyojlariga  mos  ravishda  dastur  va  stsenariylarga  o’z 
vatstida  tuzatishlar  kiritish  qobiliyatiga  ega  bo’lishi,  mashg’ulotlar  shakli,  vaqti,  joyini  ham  yo’qoridagi  omillarga 
moe  ravishda  tanlashi  ularning  samaradorligiga  bevosita  ta'sir  ko’rsatadi.  Imkoniyat  boricha,  tinglovchilarni 
mashg’ulotlar boshlanishidan avval mavzu buyicha yozma matnlar bilan ta'minlashi va ma'ro’zalarni iloji boricha, 
o’zi  o’qib,  amaliy  mashg’ulotlarga  ham  begonalarni  jalb  qilmagani  ma'kul.  Chunki  bu  erda  "nimaga  urgatish"  va 
"qanday urgatish" degan savollarga javobgar shaxs bir kishi bo’lsa, harakatlarda uygunlik bo’lishi mumkin. 
      Ijtimoiy psixologik treningda boshlovchi roliga duch kelgan shaxslarni  
jalb etib bo’lmaydi. Chunki mashg’ulotlarni o’tkazuvchi maxsus tanlovlarda ishtirok etgan bo’lishi va  unda uning 
kommunikativ maxrrati, o’z-o’zini nazorat qila olish qobiliyati, bosikligi, xissiyotlarning mukobilligi, ularga ma'lum 
ma'noda turgunlik xos bo’lishi shart. Tanlovni umuman xolis ekspertlar o’tkazib, trenerlarni tayyorlash kurslari ham 
nisbatan o’zok muddatga    muljallangan    mashg’ulotlar    tizimidan    iborat bo’ladi.Ishda samarali muloqotga 
erihish uchun quyidagi omillar xisobga olinishi maqsadga muvofik: a) maqsadning aniq bo’lishi, uning boshlovchi 
va  ishti-rokchilar  tomonidan  bir  xil  idrok  qilinishi  va  tushuni-lishi.  Demak  bu  urinda  guruxiy  va  individual 
maqsadlar o’rtasidagi moslik va kelishuvning mavjudliligiga e'tibor qaratilishi shart; 
b) ikki tomonlama  muloqotning  mavjudligich  ya'ni fikr va xissiy  kechinmalarning aniqligi, ochikligi  va rostguylik 
tamoyillariga e'tibor berish; 
v) faol ishtirok va guruxdagi liderlikning a'zolar o’rtasida teng taksimlanishiga erihish, ya'ni guruxda Yaqqol ko’zga 
tashlangan  lider  yoki  doimo  o’z  xissiy-kechinmalarini  va  irodasini  boshqalarga  o’tkazishga  xarakat  qilayotgan 
shaxsning bo’lmasligi; 
g)  ta'sir  ko’rsatish  yoki  ruxiy  tazyikning  ishtirokchilar  bilimlari,  qobiliyatlari  va  malakalariga  asoslanishi,  lekin 
bunda boshqalarning kamsitilishiga yo’l kuymaslik; 
d) qaror kabo’l qilish va munozaralarni yakunlash boskichlarida vaziyatga  
qarab, boshlovchining tashabbusni o’z kuliga olish huquqidan foydalanish; 
e) ba*s va tortishuvlarga doimo to’g’ri, oqilona, odilona, konstruktiv tus 
bera  olish,  bu  omil  ishtirokchilar  tashabbuslarini  qo’llab-quvvatlaydi  va  ularda  shaqllanadigan  sifatlarning 
mustahkamlanishiga zamin xozirlaydi; 
j) gurux faoliyatining samaradorligi masalasi ham usha gurux a'zolari tomonidan baxolanishi o’yin yoki munozarani 
yana  davom  ettirish  yoki  tuxtatish  masalasiga  oydinlik  kiritadi,  aks  xrlda  boshlovchi  bu  mas'uliyatni  o’z  buyniga 
olsa, unda gurux o’z faoliyatidan ko’nikmay qolishi mumkin. 
z) T-gurux a'zolarining maksimal tarzda o’zini ko’rsatish, xattoki, o’zidagi yashirish emotsiyalarni va yangiliklarni 
ro’yrost namoyon etishga undash lozimki, toki u har qanday haroitda ham o’z individualligini ko’rsatish qobiliyatiga 
ega bo’lsin. 
      Shunday  qilib,  ijtimoiy  psixologik  treningning  samaradorligi  bir      tomondan,      ishtirokchilarning      faol 
«atnahishlari    va   o’zlarini   erkin xis   qilishlariga boglik bo’lsa, ikkinchi tomondan, bu narsa, boshlovchi -trener  
shaxsining  xususiyatlariga  bevosita  boglikdir.  Huning  uchun  ham  trener  yosh  bo’lsa  va  unda  ijtimoiy  psixologik 
trening   o’tkazish tajribasi etishmasa, u o’ziga xos va moe auditoriyami topib ishlashi, birdaniga kattalar guruxida, 

---

 
6 
noma'lum  kishilar  bilan  ishlashdan  o’zining  tiyishi  kerak  Chunki        agar  u  o’z  amaliy  faoliyati  boshidayok 
maglubiyatga  uchrasa,  keyinchalik  u  xech  qachon  trening  mashg’ulotlari  o’tkaza  olmasligi  mumkin.  Bu  unda 
shaxsiy   tushkunlikni   keltirib   chiqarib,   o’zi   yordamga muxtoj bo’lib soladi. Boshlovchi ham o’z faoliyatining 
amalga  oshirishida  yo’qoryda  ta'kidlanganidek  IPTning  turli  shakllaridan  o’ziga  ma'kulrok  turidan  boshlashi 
mumkin.  Masalan,  o’zidan  yosh  bo’lgan  bolalar  guruxida  turlicha  oson  o’yinlar  tashkil    qilish,    savol-javob  
guruxlarini uyushtirish, dumalok stol atrofida turli xayotiy kazuslarni muxrkama silishga urgatishi mumkin. Chunki,   
psixodramatik      o’yinlar,      ayniqsa,      sotsiodramapar  shaxsdan  yo’qsak  kasbiy  sifatlarni,  insonlar  bilan  ishlash 
tajribasini  talab  qiladi.  Boshlovchidan  talab  qilinadigan  psixologik  professionalizmning  asl  moxiyati  shundaki,  u 
odamlar  ko’ziga  va  xatti-harakatiga  sarab, ularning  niyat-istaqlarini,  treningda  ishtirok etish qobiliyatini  taxminan 
oldindan  chamalay  olishi  va  o’yin  davomida  moxirlik  bilan  ular  harakatini  zimdan  boshqarish  qobiliyatiga  ega 
bo’lishi  shart.  Shuning  uchun  maxsus  ijtimoiy  psixologiya  kurslarida  taxsil  olmagan,  professional  tayyorgarlikka 
ega  bo’lmagan  shaxslar  treningni  boshqara  olmaydilar.  Bundan  tashkari,  boshqaruvchi  shaxslardan  fidoyilik  o’z 
manfaatini o’zgalarnikidan pastrok  kuyish,  sabr-chidam,  tezkorlik  faxm-farosat sifatlari talab qilinadi. Bu sifatlar, 
ma'lumki, nafaqat nazariy tayyorgarlik asosida, balki ko’prok xayotiy mulotsot va ijtimoiy faoliyatning  
murakkab  turlarida  faol  ishtirok  etish  natijasidagina  kulga  kiritidadi,  Bu  urinda  kitobxon  diqqatini  ikki  narsaga 
qaratish urinlidir. Birinchidan, o’zbek xalki va O’zbekistonda yashayotgan boshqa millat vaqillarida asrlar davomida 
shaqllanib,  saykal  topgan  muomala  madaniyati,  odob-axloqqa  aloqador  fazilatlar  va  kadriyatlar  borki,  ular  dunyo 
tsivilizatsiyasi doirasida juda yo’qori baxolanib kelinmokda. Lekin, ana shu olijanob insoniy munosabatlarda ayrim 
jixatlar borki, ular aynan ijtimoiy psixologik treningni tashkil qilish va o’tkazishda o’ziga xos xususiyatlarni keltirib 
chiqaradi.  Masalan,  o’zgalar  fikriga  ergahish,  shaxs  yoshi  va  xayotiy  tajribasini,  jamiyatdagi  obro’-e'tiborni  har 
qanday  haroitda  ham  xisobga  olish,  tankid  yoki  o’zini  tankid  qilishda  yo’z-xotirlik  fazilatlari,  o’z  xissiy 
kechinmalarini o’zgalar oldida ochiq-oydin izxor qilmaslik Evropa standartlari buyicha ijtimoiy psixologik treningni 
tashkil  qilish  va  o’tkazishga  monelik  qilishi  mumkin.  Ikkinchidan,  xalkning,  ayniqsa,  yoshlarning  yangiliklarga 
intiluvchanligi, yangi innovatsion texnologiyalar, xorijiy tillarni o’rganishga intiluvchanligi va bu boradagi yoshlar 
iqtidorini xisobga  oladigan bo’lsak  ularda  jaxon talablari  darajasida  treninglarni  fakzt  yoshlar auditoriyasida  etish 
maqsadga  muvofikmikin,  degan  tabiiy  savol  paydo  bo’ladi.  Bizning  fikrimizcha,  har  qanday  vaziyat  eki  omil 
doirasida ham etnopsixologik va xududiy o’ziga xosliklar xisobga olinishi zarur. Bu urinda shu narsa xech qanday 
e'tirozsiz kabo’l qilinishi lozimki, xrzirgi davrda o’qitish va talim-tarbiya tizimining barcha jabhalarida faol ijtimoiy 
psixologik tayyorgarlik usullaridan foydalanish va foydalanilganda ham uning eng samarali, millat psixologiyasiga 
mos uslublarni keng targib etish va amaliyotlarda joriy etish lozim. O’zbekistan Respublikasida kadrlar tayyorlash 
buyicha  milliy  dasturni  amalga  oshirishda  ham  o’zluksiz  ta'limning  barcha  boskichlarida  faol  metodlardan  keng 
ko’lamda  foydalanish  o’zining  samarasini  berishi  shubxasiz.  Zero,  bugungi  kunda  bilimdonlikning  eng  muhim  
jixatlaridan biri ham ijtimoiy psixologik bilimdonlikdir. Bu narsa, ayniqsa, kattalar faoliyatini to’g’ri tashkil etish va 
uni o’zgartirish borasida o’z urniga ega.