Individual va guruhiy konsultatsiya

Ijtimoiy psixologik treningni tashkil etishning xududiy va milliy jixatlarini xisobga olish deganda nimalarni 
tushunamiz? 
   Birinchidan,  har  bir  treningning  maqsadiga  oydinlik  kiritilayotganda,  uning  qaysi    toifali  kishilarga  mul-
jallanganligiga qarab taxlil qilish. Masalan, ayrim psixodramatik o’yinlarda kapalar va kichiklar, erkaqlar va ayollar, 
xattoki,  turli  kasb  egalari  va  nasab  vaqillari  aralash  ishtirok  etilavergan.  Lekin  bizning  haroitimizda  agar  kapa 
yoshlilar  bilan  yoshlarni,  man-sabdorlar  bilan  oddiy  fukarolarni,  erkaqlar  bilan  ayollarni  kushib  trening  o’tkazish 
rejalashtirilsa,  u  o’zining  yaxshi  samarasini  bermasligi  mumkin.  Bizning  tajribalardan  shu  narsa  ayon  bo’ldiki, 
treningni boshlashdagi kirish kismida ishtirokchilar o’rtasidagi psixoemotsional tanglikning oldini olish uchun erkin 
muloqot  yoki  xushomadlar  qilish  mashqlari  ham  aralash  jinsli  auditoriyalarda  juda  qiyinchilik  bilan  kechdi.  Eki 
boshlik  bilan  xodim  birga  bo’lgan  xollarda,  tashabbus  negadir  doimo  boshliq  qo’lida  qolaveradi.  Odatda  rollar 
almashinuvi  mavjud  bo’lib,  ular  sun'iy  ravishda  o’zgartirilganda  ham,  ular  xulqida  tortinchoqlik  ko'nglidagi  bor 
gaplarni ayta olmasLiklarni uchratish mumkin. Shuning uchun qisqa vaqt orapigida o’tkazilgan treninglarda gurux 
a'zolarini o’ziga moe toifalarga kuhish jonlirok muloqotlarga sabab bo’ldi. 
         Ikkinchidan, treningda ishtirokchilarning yashash shart-sharoitlari, yashash xududi ham xisobga olinishi zarur. 
Masalan, shahar va qishloq ishchilar shaharchasi vaqili bilan dexkonlar o’rtasidagi muloqotlardan tez samara olish 
ham  oson  emas.  Xattoki,  bunday  toifali  insonlar  "tiliga"  xos  jixatlar  ham  mavjudki,  ular  muloqot  paytida 
qiyinchiliklar  va  ruxiy  anglashilmovchiliklarni  keltirib  chiqardi.  Uchinchidan,  o’yin  usullarini  T-guruxlarda 
qo’llashda ham kutilgan natijaga erihish uchun milliy kadriyatlar, milliy ta'b va did xisobga olinishi kerak Kattalar 
guruxida o’yinni tashkil etish uchun gurux ishtirokchilarini ko’prok psixoemotsional ko’nikishlariga imkon yaratish, 
bir-birlarini yanada yaxshi tanib olishlariga haroitlar yaratish zarur. Chunki bizning xalkimizda begonalar oldida o’z 
xissiyotlarini yashirish, tortinchoklik istixola qilish sifatlari borki, shu sababli odam sun'iy o’yin haroitiga kunikish 
uchun    ma'lum  vaqt  talab  qilinadi.  Bundan    tashkari,  o’tkazilgan    ko’zatishlardan    shu  narsa  ma'lum  bo’ldiki,  bir 
seansda  o’ynagan  rolga  taqlid  qilib,  uni  kaytarish  xollari  ham  milliy  psixologiyada  shaxsan  ma'kul  bo’lgan  xulq 
shaqliga taqlid qilish va ta'sirlanishdan kelib chikadi. Shuning uchun bu holatning oldini olish uchun o’yinchilarga 
oldindan turli variantli xulq-atvor shakllari haqidagi stsenariylar bilan tanishtirilgani ma'kul, aks xrlda, kutilganidek 
ko’p  variantli  harakatlar  modeli  vujudga  kelmaydi.  Turtinchidan,  azaldan  o’zbek  oilasi  va  maxallalar  faoliyatida 
ustuvor bo’lgan jixat sho’qi, ayollar va erkaqlar aloxida etalonlar bilan tarbiyalangan va ko’p xollarda ular faoliyati 
aloxida-aloxida tashkil etilgan. Shuning ta'sirida bo’lsa kerak T-guruxlarda jinslararo aralashuv ruy berganda, erkin 
fikrlash yoki harakatlar o’z-o’zidan cheklana boshlaydi. Shuning uchun mu-nozara, bax;s yoki rolli o’yinlar tashkil 

---

 
7 
etishda  ham  jinsiy  o’ziga  xosliklar  inobatga  olinishi  yoki  o’yinchilarni  maksimal  tarzda  faollik  ko’rsatishlari 
maqsadida guruxlararo jinsiy bo’linishlarni ham xisobga olish darkor. 
      Eksperimental kuzatishlar shuni ko’rsatdiki, masalan, qizlar guruxi aloxida o’yin haroitiga qo’yilganda, bemalol, 
emotsional  jixatdan  boy  treninglar  ko’rsatdilar,  unda  ular  ham  erkak  ham  ayol,  ham  katta,  ham  kichik  rollariga 
bemalol kira oldilar. Yigitlarning sof guruxida ham ikkala rolni uddalash  xollari ko’zatildi. Lekin aralash  guruxlar 
haroitida  bunday  samaraga  erihish  uchun  ko’proq  vaqt,  psixologik  maxorat  va  qaytarishlar  talab  qilindi. 
Beshinchidan, maxalliy haroitda shaxsning erkin o’z fikrini oxirigacha bayon etishga urgatish ma'lum qiyinchiliklar 
bilan  ruy  beradi.  Chunki  xalk  ongida  o’zgalar  fikri  bilan  xisoblahish,  "obruli  birovning"  ishiga  taqlid,  o’qituvchi 
aytgan fikrni tankidsiz  kabo’l qilish an'analari mavjud. Bu jixat ham samarali treningni maqsadga  muvofik tarzda 
tashkil  etishga  ko’pincha  tusik  bo’ladi.  Shuning  uchun  ham  O’zbekiston  sharoitida  ijtimoiy  psixologik  treningni 
tashkil etishga juda puxta tayyorgarlik ko’rish, guruxlarni shaqllantirishda  yosh, jins va  mavqega boglik jixatlarni 
xisobga  olish,  mashqlantirishni  (trenirovkalarni)  ma'lum  ma'noda  o’zokrok  muddatli  qilib  tashkil  etishga  e'tibor 
berish  zarur.  Ayniqsa,  bu  urinda  boshlovchi-trener  shaxsiga  beriladigan  e'tibor  katta.  Chunki,  agar  u  ko’prok 
tashabbuskorlik  qilib,  o’z  "eruditsiyasini"  namoyon  qilib  kuysa,  munozara  qisqa  bo’lishi,  yoki  tajribasizligi  ayon 
bo’lib qolsa ham muloqot samarasiz yakunlanishi mumkin. Shuning uchun ham jiddiy tayorgarlikdan utgan, trening 
tajribasiga  ega  bo’lgan  malakali  mutaxassis  bo’lishi  maqsadga  muvofik-  u  nafaqat  ayrim  shaxslar  va  guruxlar 
psixologiyasini, balki milliy psixologiyani maxsus ravishda o’rgangan, uta ko’zatuvchan va bilimdon shaxs bo’lishi 
joiz.  O’zbekistonda  mavjud  bo’lgan  psixologlar  tayyorlovchi  oliygog`par  o’z  dasturlari  doirasida'ana  shunday 
nazariy  hamda  amaliy  malakalarga  ega  bo’lgan  mutaxassislarni  tayyorlashga  aloxida  e'tiborni  qaratmoklari, 
pedagogika  oliygoxG`1ari  va  boshqa  yunalishdagi  o’quv  yurtlarida  ham  ijtimoiy  psixologik  trenerning  usha  ixti-
soslikka alokador mashqlarini o’quv dasturlariga kiritish lozim. 
Faqat  shundagina,  biz  sinfga  kirib  o’quvchilardan  chuchimaydigan,  balki  ular  faoliyatini  ilmiy  jixatdan  to’g’ri 
tashkil eta oladigan bilimdon o’qituvchilarni, o’z jamoasidagi xdr bir a'zo bilan, boshlik yoki buysunuvchi xodim 
(tobe  odamlar)  bilan  to’g’ri  munosabatlar  urnata  oladigan  ziyoli  shaxslarni  ijtimoiy  faoliyatning  turli  soxalariga 
oldindan  kisman  tayyorlagan  bo’lamiz.  Shu  narsani  yana  xisobga  olish  lozimki,  IPTlar  mexnat  jamoalaridagi 
ijtimoiy  xodimlar  -  psixolog,  sotsiolog  va  boshqalarning  ham  odatiy  ishlaridan  biriga  aylanishi,  joylardagi 
mutaxassislarni  psixologik  korrektsiya  qilishda  treninglardan  unumli  foydalanish  kerak  Ana  shundagina, 
mamlakatimizda  demokratik  jarayonlarga  odamlarni  va  yaxlit  guruxlarni  tayyorlash  ishi  yanada  jadallashadi  va 
sharqona demokratik tamoyillar har bir shaxsning ongi (shuuri)ga aylanadi.