Individual rivojlanish biologiyasi fani zigota hosil bo’lishidan organizmning tabiiy o’limigacha bo’lgan davrining umumiy qonuniyatlarini o’rganadi

Tuzilishi. Tuxumdonlar bir juft bo’lib, oval shaklda bo’ladi. Uning ustki qismi epiteliy to’qimasi bilan qoplangan. Epiteliy ostida tolali, yoki oqsil pardali biriktiruvchi to’qima qatlami joylashgan. Bu to’qima parda ostiga kelib, tuxumdon stromasiga aylanadi. Bular fibrillardan iborat bo’lib, ular orasida duksimon biriktimvchi to’qima hujayralari joylashgan. Elastik tolalar va silliq muskul hujayralari mag’iz qismida joylashadi. Tuxumdonning po’stloq va mag’iz moddalari farqlanadi. Po’stloq moddada tuxum hujayraning rivojlanishi va gormonlarning ishlab chiqilishi jarayonlari sodir bo’ladi. Tuxumdon mag’iz qismi qon tomirlari va nerv tolalariga boy bo’lgan biriktiruvchi to’qimadan hosil bo’ladi.
Tuxumdonning po’stloq qavatida birlamchi yoki primordial follikulalar, o’suvchi follikulalar, yetilgan (Graaf) follikulalar, sariq tana, oq tana, atretik tana joylashadi (26-rasm).
Oqsilli pardaning ostida, tuxumdonning periferik qismida, primordial follikulalar bir necha qator bo’lib, zich joylashgan. Balog’at yoshidan boshlab tuxumdondagi birlamchi follikulalardan Graaf follikulalari yetishadi. Birlamchi follikulalar bir qator epiteliy hulayralari bilan qoplangan. Birlamchi follikula o’sib kattalashgan sari, epiteliy hujayralar ham bo’linib ko’payadi va ko’p qavatli bo’ladi. Oosit tuxum "do’ngiga" (balandligiga) joylashadi (27-28-rasmlar). Follikula kattalasligan sari, uning ichida suyuqtik miqdori ham ortib boradi. Follikulyar epiteliy hujayralari oositni himoya qiladi, har xil moddalarni o’kazmaydi, faqat kerakli moddalani o’tkazadi.
Ovulyasiya. Ovulyasiya murakkab jarayon bo’lib, bunda gipofizning lylitenilovchi gormoni (lyutropin) muhim vazifani bajaradi. Ovulyasiya jarayonda follikula qobig’i ichki qavatining kapillyarlariga qon kelishining kuchayishi va follikul suyuqligining ko’payishi natitasida, uchki bosim ortadi va follikula qobig’i yorilib ketadi. Natijada birinchi tartibli ovasit qorin bo’shlig’iga chiqadi. Umuman, ovulyasiya mexanizmi hozirgacha to’liq o’zganilmagan. Qorin bo’shlig’iga chiqqan ovosit tuxum yo’lining voronkasimon uchlari orqali, tuxum yo’liga tushadi. Follikulaning yorilishida proteolitik fermentlar, gialuron kislota va gialuronidaza fermenti muhim ahamiyatga ega.
Har bir ovulyasiya jarayonda odamda bitta, ba’zi sut emizuvchilarda esa 10-12 ta follikulaovialyasiyaga uchraydi.