|
Imtıhon javobları tıbbıyot tarıxıdan
Тиббиёт тарихининг максади ва вазифалари.
U tibbiyontni kengroq va chuqurroq o'rganadi. Tibbiyotning taraqqiyot qonunlarini ochadi. Tibbiyot tarixi fanining asosiy vazifasi yer yuzida'tibbiyotning qachon va qanday kelib chiqqani, qanday yo'llarni , bosib o'tgani hainda'qanday natijalarga erishganini o'rganishdir.
«Авесто» китоби ва унинг тиббиёт ривожланишидаги ахамияти.
"Avesto"da Ardvisura - Anahita homiIador ayollarning homiysidir, deb yoziIgan. U tug'ayotgan ayolga yordam beradi, uning og'rig'ini kamaytiradi, tug'ruqni osonlashtiradi, tuqqan ayolning ko'kraklarini sutga to'ldiradi, deyiIgan. Avesto O'rta Osiyo, Eron va Ozarbayjon hududida qadim zamonlarda yashagan xalqlarning diniy aqidalari haqidagi muqaddas kitobdir. Kitobni eramizdan oldingi VI asrda yashagan Zardusht yozgan, deb hisoblaydilar. Abu Rayhon Beruniy ham shunday fikrda bo'lgan. U mazkur shaxsni Zardusht ibn Safid Tuman, deb atagan. Kitob avvalo tibbiyotning mustaqil kasb ekanligini e 'tirof etadi va tabiblarga bemorlarni davolaganlari uchun haq to'lash kerakiigini ta'kidlaydi. Avesto uch kitobdan iborat. Birinchi kitob "Vendidat"Vendidat 22 bobdan iborat. Shulardan 8 tasi (V-XII boblar) tibbiyot nuqtai nazaridan alohida ahamiyatga ega. Birinchi galda o'lgan odamningjasadidan ehtiyot bo'lish zarurligi ta'kidlangan. Vendidatda yozilishicha, birinchi bo'lib, Trita ismli zot tabiblik ishi bilan shug'ullangan. Trita xaoma, deb ataluvchi ichimlikni kashf etgan kohin hisoblanadi. Xaomani hayot va sog'liq manbai deb ataydilar. Avestoda Traeton ismli tabib haqida ham ma'lumot keltirilgan. Qadimgi Eronliklar uni tabiblik xudosi, deb ataydilar. Ulaming yozishicha Traeton har xil isitmalar, qichimalar, zaharlanishlar kabi kasalliklami davolovchi dori kashf etgan. Fikrimizcha Trita va Traeton ikki nom bilan ataluvchi bir zot bo'lsa kerak. Avestoda odam anatomiyasi va fiziologiyasi haqida ham ba'zi ma'lumotlar mavjud. Unda odam gavdasi quyidagi qismlardan iborat, deb ko'rsatilgan: suyaklar, muskullar, yog'lar, miya, tomirlar, qon, jigar va jigar o'ti. Ikki xil tomir mavjudligi ko'rsatilgan. Ulardan biri qizil (sog'lom) qon oquvchi ikkinchisi qora (nosog'lom) qon oquvchi tomirdir. Bulardan tashqari oq qon tashuvchi yoki umuman qon tashimaydigan tomir ham borligi ko'rsatilgan. Bu yerda limfatik yo'llar (tomirlar) yoki asab tomirlari ko'zda tutilgan bo'lsa kerak. Kitobda qon, o't (jigar o'ti) va zurriyatning paydo bo'lishi haqida o'ziga xos fikr yuritiladi. Unda o'tjigarda, qon yurakda, zurriyat (urug') umurtqa ustuni kovagida (kanalida) ishlab chiqiladi deyilgan. Sezish, hid bilish, eshitish, ko'rish va ta'm bilish markazlari miyada joylashgan deb tog'ri fikrkasallik paydo qiluvchi omillar qatoriga oziq-ovqat ham kiritilgan. Xususan, to'yib ovqat yemaslik, yoki aksincha badxo'rlik, sifatsiz ovqat iste'mol qilish kasallik keltirib chiqaradi, deb to'g'ri fikr yuritilgan. "chuqur o'ylash", ya'ni ruhiy tushkunlik kasallik keltirib chiqaradi, Amaliy jihatdan Avestoda uch xiI davolash usuli kO'rsatilgan. Bular - pichoq bilan davolash ya'ni jarrohiya, o'simliklar bilan davolash va avrash usuli bilan davolash.
Хусайн Бойкаро даврида тиббиётнинг ривожланиши.
Xirotdagi Shahristonda maxsus kasalxona bo'lgan. Uni "Dor ushshifo" ("Davo maskani") deb ataganlar. Bu kasalxonada saroy amaldo~lari davolanganlar. Husayn Boyqaro kasalxonaga boshliq qilib, o'sha vaqtdagi yuksak bilimli va yaxshi tajribali hakim Mavlono Darvesh Alini tayinlagan. Bu kasalxonaga ham Navoiy homiylik qilgan. Muhammad Mo'in zamonasining ko'zga ko'ringan hakimlaridan bo'lgan. U tashxis masalasida yaxshi tajribaga ega edi. Bu olim "Shifohiya" kasalxonasida xizmat qilgan va tibbiy maktabda talabalarga dars bergan. G'iyosiddin Muhammad (G'iyosiddin Muhammad ibn Jaloliddin) "Shifohiya" kasalxonasining rahbari bo'lgan. Shu kasalxona qoshidagi tibbiy maktabda talabalarga tibbiyotdan dars ham bergan. G'iyosiddin Muhammad haqida Xondamir bunday, deb yozgan: "Olimning chehrasi turli ilm va fazilatli fanlar bilan bezatilgan. Ayniqsa sharofatli tib ilmida zo'r mahorat hosH qilgan. Ko'p vaqt bo'ldiki, Navoiy hazratlarining "Dor ush-Shifosi"da amaliy tib kitoblaridan dars berish va bemorlarni davolash bilan mashg'uldir".1 Darvesh Ali hakim sifatida shuhrat qozongan. Bu kasbni juda mukammal bHgan. Tashxis va muolaja usullarini takomillashtirgan. Navoiy Darvesh Ali haqida bunday, deb yozgan: "Mavlono Darvesh Ali tabobatga mashg'uldir. Bu fanning hoziq mohirlari aning tab'ini ta'rifqiladurlar". Darvesh Ali Shahristondagi "Dor ush-shifo" kasalxonasiga rahbarlik qiigan va shu yerda talabalarga tibbiyotdan dars bergan. Mavlono Sulton Murod juda chuqur bilim va tajribaga ega bo'lgan. Kasallami muvaffaqiyatli davolagan. Sulton Murodnı jomey zamonasınıng ıbn Sınosı deb atagan.
Тиббиёт тарихи фани ва бошка фанлар каторида тутган урни
Do'stlaringiz bilan baham: |
