|
ИМОМ Б
УХ
ОРИЙ С
АБ
ОҚЛАРИ 2016-3
WWW
.BUKHARI.UZ
61
билан бир қаторда кўп шаҳарларда фаолият юрит
-
ган. Муҳоссиллар кўпинча моли омон, қарам ерлар
-
дан хирож солиғини йиғишга масъул бўлганлар.
“Амир Темур нима учун айнан мўғуллар дав
-
рида кучли нуфузга эга бўлган уруғ зодагонларига
ҳокимиятни бошқариш ва ҳарбий ишларда таянган?”
деган саволга жавоб бериш бизнингча аҳамиятлидир.
Фикримизча, Амир Темур Чиғатой зодагонлари
-
нинг тарафдори бўлмагани ҳолда Мовароуннаҳр сиё
-
сий саҳнидан уларни олиб ташлагандан кейин айнан
уларга нима сабабдан таянганлигини биз қуйидагича
тавсиф этамиз:
Чиғатой зодагонлари азалдан ҳарбий кучнинг
асоси ҳисобланган, юришларда катта тажрибалар
-
га эга бўлган, бир юз эллик йиллик вақт давомида
Мовароуннаҳр бошқаруви ва ҳарбий ишларида катта
сиёсий нуфузга эга бўлган, Чингизхон давридаги сиё
-
сий ва ҳарбий анъаналарни сақлаб келган, маҳаллий
халқнинг талаб ва эҳтиёжларини ҳам яхши билган.
Бизнинг менталитетимизда обрўли кишилар орқа-
ли муаммоларни ҳал қилиш одат ҳисобланган. Амир
Темур ана шу имкониятлардан тўлалигича фойдала
-
нишга ҳаракат қилган. Бундан ташқари, форс тилида
иш юритувчи девон ходимлари юқори малакага эга
эканлигини инобатга олиб, Амир Темур уларнинг куч
ва имкониятларидан ҳам фойдаланган.
Амир Темур давлати учун хос жиҳатлардан бири
шундаки, у давлатни бошқаришда оқсуяк зодагон
-
лар, зиёли олимларнинг қўллаб-қувватлашлари,
маслаҳатларига таянган, чунки, уларнинг халқ ораси
-
даги обрўси катта бўлган. Амир Темур давлатининг
заминида ўз даврида эришилган сиёсий, тарихий,
маънавий ва ахлоқий қадриятларни ўзида мужас
-
сам этган интеллектуал салоҳият ётади, деб хуло
-
са қилишимиз мумкин. Бу табақалар бошқарувдаги
маънавий-ахлоқий омилларнинг меъёрда сақланиб
туришида, давлатнинг тарбиявий функциясини амал
-
га оширишда Амир Темурга яқиндан ёрдам берган.
Амир Темур ана шу имконият ва омилларни ҳам ино
-
батга олиб ўз давлатининг қудратини оширган эди.
Амир Темур давлатни бошқаришда ўз давридаги
мўғул, маҳаллий туркий, форсий-арабий анъанала
-
ридан уруғчилик ривожланган даврда устомонлик
билан фойдаланган. У чекланмаган ҳокимиятга эга
бўлган бўлса ҳам, давлатни ўз даври удумларига
хос равишда тақсимлаб бошқарган, аммо, маҳаллий
ҳокимият устидан кучли назоратни ўрнатиб, марка
-
зий ҳокимиятни кучайтиришга интилган.
Бундан кўринадики, у ўз даврида мавжуд бўлган
бошқарув йўналишларидан анча илғор, бошқа
кўплаб усул ва анъаналарни уйғунлаштирган янги
давлатчилик асосларини барпо этган.
Амир Темурнинг ўз давридаги мартабали инсон
-
лар, давлат бошқаруви ва ҳарбий юришларда катта
матонат кўрсатган кишиларни қўллаб-қувватлаш учун
суюрғол тизимидан фойдаланган, бу тизим кейинча
-
лик марказлашган давлатнинг тарқоқ давлатга айла
-
нишида муҳим омил бўлиб хизмат қилган. Агар Амир
Темур ворислари бир маслакка бирлашганларида
ва шунга монанд боболари каби туғма иқтидорга
эга бўлган давлат раҳбари етишиб чиққанда улар
пойдевори мустаҳкам бўлган, тезкор ишлаш, ихчам
-
лик, тежамкорлик ва самарадорликка асосланган бу
ҳокимиятни узоқ вақт сақлаб қолишлари мумкин эди,
аммо, тарихдан маълумки, қаерда ҳокимият, ман
-
саб ва моддий бойлик кўп бўлса, у ерда катта мухо
-
лифатлар бўлган, Амир Темур салтанатида ҳам бу
ҳолатнинг келиб чиқиши табиий эди, аммо, бу нати
-
жани тезлаштирмаслик ёки уни ўзгартиришга имкон
топиш мумкин эди.
Шуни алоҳида таъкид этамизки, Амир Темур дав
-
латида мавжуд бўлган суюрғол тизими Ғарб ва Шарқ
давлатларида ҳам мавжуд бўлиб барча минтақаларга
бирдек муаммо туғдирган. Бу тизим бирмунча вақт
ҳокимиятнинг ишчанлиги, салоҳияти ва қудратини
мустаҳкамлашга хизмат қилган бўлса ҳам, кейинча
-
лик тарқоқликни бошлаб берган. Тарихдан бундай
мисолларни кўплаб келтириш мумкин: Франклар дав
-
лати, Қадимги Русь, Чингизхон, Амир Темур давлати
ва бошқалар.
Умуман олганда, Амир Темур салтанатининг
давлат бошқаруви ўз даври таомилларига асо
-
сан ташкиллаштирилган бўлиб, бундай усул ва
жиҳатларнинг кўплари ўша даврдаги бошқа дав
-
латчилик асослари учун ҳам хос хусусиятлардан
ҳисобланган.
Do'stlaringiz bilan baham: |
