Имо-ишоралар сири

9-қоида 
«Мен хижолат бўляпман»
категорияси ишораларини
англаб олиш
Инсон уят ҳиссини туйиши билан сизнинг 
эътиборингизни ўз шахсиятидан чалғитиш-
га ҳаракат қилади, бундан мақсад ўзининг 
хижолат бўлаётганини билдириб қўядиган 
очиқ-ойдин белгиларни сиздан яшириш-
дир. Масалан, юзнинг қизариб кетиши, то-
мир уришининг тезлашиши. У меъёрий 
ҳолатга келиши учун вақтдан ютишни, ўз 
организмининг ғайриихтиёрий, бошқариш 
мушкул бўлган реакцияларини яширишни 
истайди. Суҳбатдошингиз тўсатдан бирор 
буюмни ушлаб олиши, бирдан ўрнидан ту-
риб кетиши, ўрнини ўзгартириши, айтай-
лик, бу пайтгача стул суянчиғида осилиб 
ётган кост юмини кийиб олиши мумкин. 
Инсон ноқулайлик сезса, 
хижолат бўлса, ўзи учун, қилган 
иши учун уят ҳиссини туйса, 
фақат бир нарсани хоҳлайди: 
уни атрофдагилар кўрмасин 
(сезмасин), унга тегишмасин. У: 
«яхшиси, ерга кириб кетсам ҳам 
майли», – деган хаёлда бўлади. 
Ўнғайсизлик ҳиссини бир қанча 
новербал воситалар, белгилардан 
пайқаб олиш мумкин. Бу 
воситалар билан суҳбатдошингиз 
ана шу ҳиссиётни ниқоблаб 
яширишга уринади.
Aim.Uz-Axborot Izlash Markazi

---

28
Уят ҳиссини туйган пайт инсон кўз орқали 
алоқани узиб қўяди, кўзларини пастга қара-
тади, унинг нигоҳи бирон-бир буюм томон 
қадалиб қолади. Унинг имо-ишоралари, ҳа-
ракатларида ҳовлиқиш акс этади.
А.Чеховнинг «Буқаламун» ҳикоясини 
эслайлик. Полиция назоратчиси Очуме-
лов хатога йўл қўйди ва ўз сўзларидан 
хижолат бўлди, у шу заҳоти атрофдаги-
ларнинг эътиборини чалғитишга, уларни 
гангитишга чоғланиб, устидаги пальтоси-
ни ечиб, яна қайта кияди.
Агар инсонда уялиш ҳисси табиатан туғма 
кучли бўлса ёки айб (гуноҳ) иш қилиб қўй-
ган-у, уни кечиришларига ишонса, унда бош-
қаларга имкон қадар сездирмай кийиниш 
эҳтиёжи туғилади. Аслида эса, бу новербал 
сигналлардан фойдаланишдаги қўпол хато-
дир. Бироқ сездирмай ҳаракат қилдингиз де-
гани сизни ҳеч ким кўрмаяпти дегани эмас. 
Аксинча, сизни кўриб туришади, сезишади, 
лекин сиз билан гаплашишни кераксиз деб 
ҳисоблашади, назардан четда қолдириша-
ди ва сиз ўз уят ҳиссингиз билан қоласиз-у, 
бу ҳис алаҳлаш дардига айланиши мумкин. 
«Шамолларда қолган ҳисларим» романида-
ги эпизодни эслайлик: Скарлет ўз дугонаси 
эрини мафтун қилиб қўйгач, дугонасининг 
зиёфатига боришни хоҳламайди, лекин Рет 
Батлер уни боришга мажбурлайди. Қола-
верса, энг ёрқин кўйлакни (қирмизи рангли) 
кийишини сўрайди. Батлернинг мақсади 
Скарлетни шу йўл билан ўз гуноҳининг ач-
чиқ аламини торттириш эди. Аслида эса, бу 
кўйлак уни қутқариб қолади: бу уни Мелани 
Aim.Uz-Axborot Izlash Markazi

---

29
ва Эшли олдидаги қўрқувни тарқатиб юбо-
ради. Ёрқин кийим инсонда ўзига ишонч 
уйғотади, бу кийимда бизни пайқамаслик 
мумкин эмаслигини, нақадар ёрқин эканли-
гимизни тушунамиз: инсон қандай кўринса, 
ўзини шундай ҳис қилади. Ўнғайсиз ҳолат-
лардан кўзга ташланмайдиган кийимдан 
кўра ёрқин кийимда чиқиб кетиш осонроқ.
Ўнғайсизлик ҳисси инсонда унинг хижо-
латини бошқалар сезган тақдирда янада 
ортади. Шунинг учун унинг бу ҳолатини 
атрофдагилар сезганда ўнғайсизлик туйғуси 
икки баравар ортади, масалан, юзлари қиза-
риб кетади. Бу ҳолда инсон ўз хижолатини 
яшира олмаётганини тушуниб, янада ўзини 
йўқотиб қўяди. Ҳа, албатта, ғайриихтиёрий 
реакцияни яшириш жуда қи йин, лекин та-
биатан юзига тез қон югурадиган инсон ҳам 
бу ноқулайликдан усталик билан чиқиб ке-
тиши мумкин. Кўпчилик бундай ҳолатлар-
да қаттиқ умидсизликка тушадилар, сеҳрли 
оламда яшамаётганидан, кўринмас қилиб 
қўядиган сеҳрли қалпоғи йўқлигидан аф-
сусланади. Психологларнинг фикрича, энг 
муваффақиятли усул ўзининг хижолат тор-
таётганига иқрор бўлишдир: «Кеч қолга-
нимдан жуда афсусдаман», «Таптортмаслик 
қилаётганим учун кечиринг, лекин ёнимда 
чиндан нақд пул йўқ, кафеда менинг ўр-
нимга ҳам тўлаб юбора олмайсизми?» Ўз ҳо-
латингиз ҳақида тан олиб гапириш хижолат 
ҳиссингизни зумда тарқатиб юборади. Ўз 
ҳолатингизни вербал, яъни сўзлар орқали 
изҳор қилинг, ички ўнғайсизлик ва хижо-
латпазлик шу заҳоти ўтиб кетади.
Aim.Uz-Axborot Izlash Markazi

---

30