Иминов Бегзод фарғона давлат университети тарих факультети фуқаролик жамияти кафедраси

Буддизмнинг парчаланиб кетиши. Барча жаҳон динлари каби Буддизм ҳам ижтимоий тараққиёт натижасида ва турли мамлакатлардаги ижтимоий гурухлар тузумларнинг хусусиятларига қараб, турли мазҳабларга бўлиниб кетган.
Буддавийлиқда бир неча мазҳаблар пайдо бўлган. Булардан энг йириги I асрда ундан ажралиб чиққан
Ҳинаяна (“Кичик арава”, тор йўл маъносида) Шри Ланка, Бирма каби мамлакатларда кенг тарқалган;
Махаяна (“Катта арава”, кенг йўл маъносида) Тибет, Хитой, Япония, Монголияда ҳамда Олтой ва Узоқ Шарқда яшовчи баъзи халқлар ўртасида кенг тарқалган.
Буддизмга хос мазҳаблардан бири Тибет ва Монголияда ҳам тарқалган бўлиб, у ламаизм деган ном билан юритилади. Буддизмнннг бу мазҳаби маҳаллий халқлар ўртасида қадимдан мавжуд бўлган диний тасаввур ва урф-одатларни ўзлаштирган. Ламаизмда Буддизмка хос тасаввурлар билан бир қаторда, Будданинг яна кайтиб келиши ва ер юзида адолатли ҳокимият ўрнатиши тўғрисидаги ривоятга кенг ўрин берилган. Ламаизмни кўчманчи, қалоқ, саводсиз халқ ҳаётига мослаштиришга уриниш мавжуд; ундаги ибодат қилиш тартиби хам анча соддалаштирилган.
Ҳиндистонда қулдорлик тартиблари барҳам топиши билан Буддизм брахманизмга тобора яқинлашиб борган; кейинчалик ҳиндуизмга қўшилиб кетган. ХI -ХII асрларда Буддизм Ҳиндистонда ўз таъсирини деярли бутунлай йўқотган.
Буддизм таълимотини тартибга солиш мақсадида 1871 йилда Бирмада буддавийларнинг махсус ибодатхонасида Трипитаканинг турли таржималари ва вариантларини таққослаш натижасида ягона тексти ишлаб чиқилган эди. Янги текст мазмуни 729 та мармар плитага тушурилган эди. Бу ёзувлар сақланган ибодатхона дунё буддистларининг муқаддас жойига айлантирилган.
Буддизм руҳонийлари халқаро миқёсда унинг мавқеини кучайтиришга ҳаракат қилмокдалар. Шу мақсадда Буддизмнинғ турли ташкилотларини бирлаштирмокдалар, буддистларнинг халқаро конференциялари, съездларини мунтазам ўтказмоқдалар.
Буддизмнинг бир неча халқаро ташкилотлари мавжуд. Шулардан энг йириги Жаҳон буддистлари қардошлигидир. У 1950 йили тузилган. 1956 йили отахон буддистларининг бу дин пайдо бўлганлигининг 2500 йиллиги нишонланди.
Марказий Осиёда бир неча юз мингдан иборат корейс миллатига мансуб кишилар яшайди. Уларнинг оилавий-маиший анъаналари, миллий удумларининг айрим таркибий қисмлари маҳаяна (Шимолий) кўринишдаги Буддизм таъсирида шаклланган. Ҳозирги вақтда бу минтақада, айниқса Ўзбекистонда корейс буддистларни христианлик таъсирига олишга қаратилган ҳаракатлар авж олмоқда.