Ilmning avvali sukut, so’ng eshitish, so’ng yod olish, so’ng amal qilish, so’ng uni tarqatishdir

CHARACTERISTICS OF LECTURE IN MILITARY TRAINING DEPARTMENTS
Mirzaxamdamov U. A.
Lecturer at the Faculty of Military Education, Tashkent State Pedagogical University named after Nizami
[e-mail]
Annotation
This article discusses the issues of organizing lectures in military educational units of higher educational institutions, methods for the effective use of technical teaching aids and visualization, requirements for the pedagogical skills of the lecturer, some recommendations are given to teachers newly appointed to lecture on subjects of general military and tactical disciplines. to improve their pedagogical skills in lectures.

Keywords: military training, training program, lectures, pedagogical skills, teacher, visual aids, higher education, technical support, etc.

Maʼruzani ishlab chiqishni tugatgandan so‘ng, muallif o‘z siklida (kafedfada) uning mazmun-mohiyati va boshqa muhim masalalarini muhokama qilib, auditoriyaga taqdim etish tartibini kelishib olinadi. Ushbu amaliyot yangi o‘quv savollarining yagona talqinini o‘rnatish va takrorlanishga yo‘l qo‘ymaslik maqsadida amalga oshiriladi.

Sikl (kafedra) yig‘ilishida maʼruza muhokama qilinar ekan, u mudofaa vazirligining buyruqlari va yo‘riqnomalarining talablari, nizom va qo‘llanmalar qoidalarini ochib berishiga; ikkinchi jahon va mintaqaviy urushlar, harbiy to‘qnashuvlar, mashqlar va manevralar tajribasi; nizom va darslik nashr etilganidan keyin qurolli kurash vositalarining yanada rivojlanishi bilan bog‘liq yangi qoidalar; u yoki bu masalani amalda qanday hal qilish kerakligini ko‘rsatadigan misollarning mavjudligi; xulosalarning asosliligi va rivojlanish istiqbollarini tahlil qilish; taqdimot materialining ravshanligi va uning maʼruza mazmuniga muvofiqligi; vaqt; umumiy xulosalarning to‘g‘riligi va to‘liqligiga alohida eʼtibor berilishi lozim bo‘ladi.
Maʼruza bo‘yicha muallif ishining yakuniy bosqichi uni o‘qishga tayyorgarlik jarayoni hisoblanadi. Avvalo, u matn bilan bog‘lanib qolmaslik uchun maʼruza matnini o‘zlashtirishi, buning uchun esa, avval maʼruza matnini vaqtni qat‘iyan kuzatmasdan o‘qishi va qayta o‘qiyotganida esa ajratilgan vaqt ichida maʼruzaning to‘liq va erkin taqdimotiga erishishi zarur. Birinchi navbatda, ushbu talab faoliyatni yangi boshlayotgan o‘qituvchilarga taʼluqlidir.
Maʼruza o‘qishdan oldin, muallif o‘zi nutq so‘zlayotgan auditoriya bilan tanishishi, o‘quv video materiallari namoyish etilishini ta‘minlaydigan texnik vositalarning sozligini tekshirib olishi, so‘ngra barcha texnik vositalar va taqdimot materiallardan foydalangan holda mashg‘ulot olib borishni mashq qilishi, imkon bo‘lganida esa, mashq qilingan mashg‘ulot jarayonini video tasmaga yozib olish maqsadga muvofiqdir, chunki yozib olingan materialni o‘rganish va tahlil qilish jarayonida yo‘l qo‘yilgan xato va kamchiliklarni ko‘rish va ularni kelgusida bartaraf qilish imkoniyati yaratiladi. Bu ayniqsa yosh (ma՚ruza o‘qishga yangi tayinlangan) o‘qituvchilarga qo‘l keladi.
Maʼruza o‘qishga mustaqil tayyorgarlik jarayoni tugagandan so‘ng, sikl (kafedra) boshlig‘i va bir-ikki tajribali metodist yosh o‘qituvchining maʼruzaga tayyorligini tekshirib qo‘yishi foydadan xoli bo‘lmaydi.
Maʼruza birinchi marta o‘qilganidan so‘ng, uning ustida ishlash to‘xtatilmaydi. Maʼruza jarayonida ayrim yo‘l qo‘yilgan kamchiliklar aniqlanishi mumkin, ularni esa bartaraf etish lozim bo‘ladi. Bundan tashqari, urush vositalarining jadal rivojlanishi, qo‘shinlar tashkiliy tuzilishidagi o‘zgarishlar maʼruza kursini doimiy ravishda takomillashtirib borishni talab qiladi.
Maʼruzaning ishlab chiqilgan matni asosida muallif maʼruza mazmunini taqdim etish uchun ishchi hujjat hisoblanuvchi maʼruzani o‘qish rejasini tuzadi. Ushbu rejada quyidagilar ko‘rsatiladi: maʼruza o‘qiladigan mavzu, o‘quv va tarbiyaviy maqsadlar, uni o‘qish vaqti va joyi, moddiy-texnik ta‘minoti, ko‘rgazmali qurollari, tinglovchilarning ushbu mavzu bo‘yicha mustaqil ishlashi uchun adabiyotlar, o‘qituvchilarning maʼruza mazmuni va usullarini takomillashtirish bo‘yicha takliflari.
Maʼruza rejasi sikl (kafedra) boshlig‘i tomonidan tasdiqlanib, unda o‘quv savollari qisqa tezislar shaklida taqdim etiladi. Mudofaa vazirligining buyruqlari, nizomlari va qo‘llanmalarining talablarini, shuningdek o‘z echimini topishi kerak bo‘lgan muammoli masalalarni alohida ko‘rsatib o‘tish kerak bo‘ladi.
Mashg‘ulot boshlanishi bilan maʼruzachi maʼruza xonasiga kirishi, o‘quv kursida (guruhlar oqimida) navbatchi talabadan kursning (oqimning) mashg‘ulotga tayyorligi to‘g‘risida belgilangan mazmundagi hisobotni qabul qilishi, talabalarning tashqi ko‘rinishini, davomatini tekshirib olishi, o‘quv jurnallarni to‘ldirishi va maʼruza qilishni boshlashi lozim.
Maʼruzaning muvaffaqiyati asosan maʼruzachining materialni talabalarga etkazish qobiliyatiga bog‘liq. Hatto yaxshi tayyorlangan maʼruza ham foydali bo‘lmaydi agar u sifatsiz o‘qilgan bo‘lsa, bunday xollarda esa maʼruzalardan tinglovchilarning ko‘ngli qolishi mumkin. Maʼruzani o‘qish jarayoni o‘qituvchi va talabalarning birgalikdagi faoliyatidir: o‘qituvchi o‘zining ilmiy va pedagogik tajribasini o‘tkazadi, talabalar maʼruzani tinglaydilar, idrok etadilar va muhim ma՚lumotlarni yozib boradilar.
Maʼruzaning muvaffaqiyati o‘qituvchining materialni aniq va tushunarli tarzda taqdim etishi, auditoriyada o‘zini tutishi, tinglovchilar eʼtiborini qozonish mahorati bilan ta‘minlanadi. Maʼruzachining tinglovchilar bilan aloqasi kirish nutqi bilan boshlanadi. Dastlabki iboralar bilan u ruhan talabalar diqqatini tortadi, ularni maʼruzani idrok etish jarayoniga kiritadi, shuningdek maʼruzaning oldingi material bilan aloqasini ochib beradi.
Maʼruza dinamikasini shartli ravishda bosqichlarga bo‘lish mumkin, bu maʼruza o‘qishda inobatga olinishi kerak bo‘lgan muhim omildir : 1-bosqich - idrokning boshlanishi, 4-5 daqiqa; 2-bosqich - maqbul jarayon, taxminan 25-30 daqiqa; 3-bosqich - og‘ir jarayon - 10-15 daqiqa davom etadi va 4-bosqich – toliqish jarayoni bilan tugallanadi.
Kirish qismida maʼruza mavzusini aniq va ohista eʼlon qilish, uning dolzarbligini ko‘rsatish, maʼruza maqsadlari va tarbiyaviy masalalarini bayon qilish va boshqa o‘quv fanlari va mavzular bilan bog‘lash tavsiya etiladi. Bu darhol tinglovchilarni faollashtiradi, faoliyatning maqsadga muvofiqligini ta‘minlaydi va talabalarga material taqdimotini diqqat bilan kuzatishda yordam beradi.
Kirish so‘zidan so‘ng maʼruzachi maʼruzaning asosiy o‘quv savollarini taqdim etishga kirishadi. Shu bilan birga, maʼruzachi materialni yaxshi bilishi va matnga bog‘lanmasligi, yaʼni qog‘ozdan o‘qimasligi muhimdir. Maʼruzachining o‘z faniga bo‘lgan sadoqati va jonli so‘zigina u bayon qilayotgan qoidalarning to‘g‘ri ekanligiga talabalarni ishontira olishi mumkin. Faqat shu yo‘l bilan tinglovchilarni ishontirish, o‘ziga jalb qilish, o‘zaro aloqani o‘rnatish, maʼruzachi bilan hamohang bo‘lish, birgalikda fikrlash muhitini yaratish mumkin.
Maʼruzachi, agar kerak bo‘lsa, vaqti-vaqti bilan maʼruza materialidan buyuk sarkarda va qo‘mondonlarning so‘zlari, buyruqlar, ko‘rsatmalar va boshqa manbalardan parchalar keltirgan holda xulosa chiqarish uchun foydalanishi mumkin.
Maʼruzachining zaboni, imo-ishoralari va ohangi materialni taqdim etish usuli bilan uzviy bog‘liqdir. Har bir maʼruzachi shuni yodda tutishi kerakki, oddiy va aniq, ko‘pchilik uchun tushunarli bo‘lgan tilda gapirish, quloqqa olish qiyin bo‘lgan va o‘quv qo‘llanmalarida mavjud bo‘lgan og‘ir jumlalardan foydalanmaslik maqsadga muvofiq bo‘ladi.
Maʼruzachining o‘z fikrlarini ixcham va aniq bayon eta olish qobiliyati, nutqi dono, doimiy (yaʼni shablonga solingan) iboralarsiz, takroriy va keraksiz (parazit) so‘zlarsiz bo‘lishi talabalar tomonidan o‘quv materialini yaxshi o‘zlashtirilishiga zamin yaratadi, tinglovchilar ko‘z o‘ngida pedagogning obro‘-e՚tibori ortib boradi. Shu qatorda, qadimiy Gretsiya faylasufi Demokritning “Agar ularni o‘rganilmasa, notiqlik san’atiga ham, donolikka ham erishib bо‘lmaydi” degan iboralari o‘rinli deb hisoblayman.
Maʼruzani o‘tkazish texnikasiga diksiya, ohang, taqdimot tempi, takrorlash, imo-ishoralar va mimika kiradi. Yaxshi diksiya har bir tovushning aniq va ravshan eshitilishini, so‘zlarning aniq talaffuzini anglatadi. Talaffuzning sustligi, so‘zlarning chala va noto‘g‘ri talaffuz qilinishi tinglovchilarning maʼruzani tushunishiga xalal beradi. Nutqni baʼzi imo-ishoralar bilan to‘ldirish mumkin. Biroq, haddan tashqari yoki bir xildagi imo-ishoralar tinglovchilar eʼtiborini chalg‘itadi, baʼzan esa ularni g‘ashiga ham tegadi.
Maʼruzachi nutqining ohangi, ovozini boshqarish qobiliyati muhim rol o‘ynaydi. Biroq, o‘ta past ohangda gapirish ham tavsiya etilmaydi. Ovoz balandligi talabalar soniga, auditoriyaning hajmi va uning nutqni kuchaytirish moslamalari bilan jihozlanishiga bog‘liqdir. Shu narsalarni inobatga olgan holda o‘qituvchi maʼruzani barcha tinglovchilar yaxshi eshitishi va tinglashini taʼminlaydigan ohangda o‘qishi darkor. Yetuk pedagog olimlar iborasi bilan aytganda, “Ma՚ruzani eshitish uchun baland ovozda va shu bilan birga, uni tinglash uchun yetarli darajada sokin ohangda о‘qish kerak”.
Osuda, o‘rtacha baland ovozda o‘qish, muhim jumlalarni keltirishda ovoz ohangini o‘zgartirish, asosiy va muhim narsalarni alohida taʼkidlab o‘tish tavsiya etiladi. Muhim qoidalar aytilganida, xulosalar qilinganida, savollar berilganida nutqni sekinlashtirish zarur bo‘ladi. Eng muhim maʼlumotlar (masalan: nizomlardan keltiriladigan talablar, xulosalar) balandroq ovozda va sekinroq talaffuz qilinishi kerak. Agar lozim topsa, maʼruzachi qisqa to‘htalishlarga ham murojaat qilishi mumkin. U o‘zini ishonchli, g‘urur bilan va shu bilan birga sodda, tabiiy ravishda, hayajonsiz tutishi tavsiya etiladi.
Maʼruzalarning muvaffaqiyatiga o‘qituvchining tinglovchilar bilan doimiy aloqani tutishi, tinglovchilar oldida emas, balki tinglovchilar bilan gaplashishi, ularning reaksiyasini kuzatish bilan erishiladi. Agar o‘qituvchi aloqa uzilishini payqagan bo‘lsa, u darhol nutqida o‘zgarishlarni amalga oshirishi, aloqani tiklashi, qo‘shimcha tushuntirishlar berishi, misollar keltirishi, u yoki bu dalilni, u yoki bu xulosani takrorlashi, o‘qish tezligini va baʼzan ohangini biroz o‘zgartirishi kerak bo‘ladi. Bunday holatlarda janglar, mashqlar, mintaqaviy urushlar va harbiy to‘qnashuvlar tajribasidan misollar keltirish, ayniqsa o‘zining shaxsiy taassurotlarini hissiy jarayonlar bilan namoyish etish tinglovchilarga kuchli psixologik va tarbiyaviy ta‘sir ko‘rsatadi.
Auditoriyada o‘rnatilgan tartibni saqlash maʼruzachi va tinglovchilar o‘rtasida doimiy aloqani saqlash uchun ham katta ahamiyatga ega. O‘qituvchi maʼruza paytida intizomning har qanday buzilishiga yo‘l qo‘ymaslikka majburdir. Ikki soat davomida maʼruza zalidagi tarang muhit ko‘pincha charchashga, maʼruzachi va tinglovchilar o‘rtasida o‘rnatilgan munosabatlarning buzilishiga olib keladi. Shunday ekan, o‘rnatilgan munosabatlarni o‘z vaqtida ushlab qolish, o‘tkir so‘z yoki hazil bilan vaziyatni yumshatish, va shu tariqa tinglovchilarga qisqa dam berish maʼruzachining katta mahorat egasi ekanligining dalilidir. Maʼruza davomida tinglovchilarni faollashtirish uchun, bir savoldan ikkinchisiga o‘tishda, tinglovchilar oldiga ritorik savollarni qo‘yish va ularga javob berish, taqdim etilgan materialning ahamiyatini ta‘kidlash, odatiy xatoliklar, imtihonlar tajribasi va bitiruvchilarning pedagogik faoliyatidagi qiyinchiliklar haqida so‘zlab, talabalarning eʼtiborini jamlash tavsiya etiladi. Talabalarni intizomga chorlashning bir misoli tariqasida auditoriyada sukunat saqlanishiga xalal berayotgan talabaga (talabalarga) yuzlanib, bir oz ma՚ruza qilishdan to‘xtash, intizomni buzayotgan (gaplashib o‘tirgan) talaba sizga yuzlanganidan so‘ng faylasuf Pifagorning: “Tinglash va sukut saqlash seni donolikka yetaklaydi. Sukut – donolikning boshlanishidir”, - degan so‘zlarini ta՚kidlab o‘tishning o‘zi nafaqat intizomni buzgan talabaga, balki butun auditoriyani sezgir tortishiga sabab bo‘ladi.
Mavzuni har bir savolining taqdimoti qisqa xulosalar bilan yakunlanishi va keyingi o‘quv savoliga mantiqiy o‘tilishi kerak bo‘ladi.
Maʼruza o‘qiyotganda materialni taqdim etish tempiga alohida e‘tibor qaratish lozim, maʼruza tempining to‘g‘ri yo‘lga qo‘yilganligi talabalarga maʼruzachining fikrlarini kuzatib borish imkonini beradi. Maʼruzaning o‘rtacha tempi daqiqada 70 ta so‘zni tashkil etadi, bu odatdagi muloqot nutqidan
1,5-2 baravar sekinroq degani. Talabalar yozib olishlari kerak bo‘lgan maʼruzaning yangi va eng muhim maʼlumotlari esa sekin surʼatda (daqiqada taxminan 25 ta so‘z) o‘qiladi.
Taqdimot materiallardan foydalanishda bir vaqtning o‘zida joylashtirilgan jadvallar, chizmalar, diagrammalarning ko‘pligi tinglovchilar eʼtiborini chalg‘ishiga olib kelishini unutmaslik lozim. Agar o‘qituvchi tomonidan shunday xatolikka yo‘l qo‘yilsa, u xolda talabalarning bir qismi maʼruzachini tinglaydilar, boshqalari - diagrammalarni o‘rganadi, jadvallar tuzadi, chizmalarni ko‘chiradi va tabiiyki, maʼruzachining aytganlarini tushunishga ulgurmaydi. Shuning uchun, maʼruza jarayonida tasviriy materialdan ketma-ket foydalanish maqsadga muvofiqdir. Agar auditoriya tegishli texnik ta՚minot vositalari (TTV) bilan ta‘minlanmagan bo‘lsa, u holda faqat maʼruzaning keyingi soati uchun kerak bo‘ladigan taqdimot materiallari namoyish etiladi. Tajriba shuni ko‘rsatadiki, ikki soatlik maʼruza uchun ikki yoki to‘rtta chizma etarli. Ular muhim va eng qiyin masalalarni yoritish uchun ishlatilishi mumkin.
Taqdimot materialni havola qilish davomiyligining to‘g‘ri belgilangani ham katta ahamiyatga egadir. Shunday qilib, chizmalarning haddan tashqari tez o‘zgarishi (almashishi) talabalarga ularni tushunishga imkon bermaydi, ularning zo‘riqish yukini oshiradi va materialning haddan tashqari uzoq taqdim etilishi ham talabani chalg‘itadi, uning tushunchasini qiyinlashtiradi. Maʼruzachining namoyish etilayotgan chizma bo‘yicha maʼlumotlarini tinglovchilar puxta tushunib olishlari, kerak bo‘lsa, eskizlarini chizish imkoniyatiga ega bo‘lishi darkor. Ammo ushbu jarayon juda ko‘p vaqtni oladi, shuning uchun maʼruza paytida bunday chizma qaysi darslikda yoki o‘quv qo‘llanmasida mavjud ekanligini eʼlon qilish va mustaqil tayyorgarlik jarayonida chizib olish tavsiya etilgani yaxshiroqdir.
Maʼruza o‘qiyotganda texnik taʼminot vositalaridan ketma-ket va bir vaqtning o‘zida har tomonlama unumli foydalanish kerak. Masalan, asosiy ekranda diagrammani ko‘rsatish, uning boshqa kattalashtirilgan detallarini boshqa proektordan yoki bo‘lingan ekranli displeydan ko‘rsatish orqali to‘ldirilishi mumkin.
Kinofilmlardan parchalarni namoyish qilish, ko‘rinishni (ko‘rgazmalilikni) oshirishning samarali vositasidir, ayniqsa, agar u jang yoki harakatdagi har qanday jarayonning dinamikasini ko‘rsatish uchun zarur bo‘lsa.
Barcha namoyishlarning umumiy soni va davomiyligi maʼruza mazmuni va didaktik materiallarga bog‘liq bo‘ladi. So‘nggi yillardagi nazariy tadqiqotlar va psixologik-pedagogik tajribalar shuni ko‘rsatadiki, ikki soatlik mashg‘ulotlarda, umumiy davomiyligi 3-6 daqiqadan oshmaydigan 1-2 ta videofilmlarni namoyish qilish, 3-5 ta slayddan iborat taqdimot materialidan va davomiyligi 3 daqiqagacha bo‘lgan 1-2 tasma yozuvlaridan foydalanish kifoya bo‘lib, umuman olganda, turli TTVlar yordamida namoyish etilgan maʼruzada bunday didaktik materiallar to‘plamidan foydalanish 20 daqiqadan oshmasligi kerak.
Maʼruzada turli TTVlarning kompleks qo‘llanilishi nafaqat maʼruzaning eng muhim qoidalarini aks ettirishga, balki maʼlumotlarning muhim qismini vizual shaklda etkazishga imkon beradi. Shu bilan birga, maʼruzaning asosiy mazmunini og‘zaki bayon qilish uchun vaqt ham tejaladi.
Ko‘rgazmali qurollar, TTV haqida gap ketganida, shuni ta'kidlash joizki, talabalarga (ayniqsa, u yoki bu maʼruzani qoldirib ketganlarga), lentaga yozib olingan maʼruza materillari mustaqil o‘zlashtirishga katta yordam beradi. Maʼruzaning yozma tasmasini sikl (kafedra)da yoki ARMda saqlash kerak bo‘ladi.
Maʼruzalarda TTVdan foydalanish bo‘yicha belgilangan tavsiyalar umumlashtiriladi. TTVning har bir maʼruzada amaliy qo‘llanilishi maʼruzaning mavzusi, maqsadlari, ta‘lim masalalari, shuningdek didaktik materiallarning mavjudligi va mazmuni bilan bog‘liq ravishda o‘ziga xos xususiyatlarga ega bo‘ladi.
Maʼruzachi maʼruzaning barcha savollarini ko‘rib chiqqandan so‘ng,
3-5 daqiqa ichida qisqa xulosa qilishi kerak. Bunday holda, aytilganlarni takrorlamasdan, maʼruzaning bayon qilingan mavzusidan nazariy va amaliy xulosalarni shakllantirish lozim. Maʼruza so‘ngida yoki boshida talabalarga mustaqil ishlash uchun adabiyotlar ro‘yxati beriladi. Maʼruza haqidagi savollarga javob berish uchun 3-5 daqiqa vaqt ajratish tavsiya etiladi, baʼzida esa tinglovchilar tarkibi va maʼruza mavzusiga qarab ko‘proq vaqt ajratilishi ham mumkin. Maʼruzachi maʼruzani mashg‘ulot jadvalida ko‘rsatilgan aniq vaqtda tugatish kerakligini unutmasligi darkor.
Maʼruzachi o‘z faoliyatida kognitiv qiziqishni (bilimga chanqoqlikni) faollashtirishning quyidagi usullarini qo‘llashi mumkin: nazariy masalalarning dolzarbligi va amaliy ahamiyatini ochib berish; muvaffaqiyatli kirish tufayli ijobiy psixologik munosabatni yaratish; talabalarning mashg‘ulot mavzusi bo‘yicha mavjud bilimlariga, ularning qiziqishlari va ehtiyojlariga tayanish; maʼruzaga yangi nazariy qoidalarni, OTM olimlarining tadqiqot natijalarini va boshqa aniq materiallarni kiritish; muammoli xarakterdagi savollarning kognitiv vazifalaridan foydalanish; ijodkorlik, o‘zaro tushunish va xayrixohlik muhitini yaratish; materialni taqdim etishda mavjudlik va hissiylik; aqliy faoliyatni kuchaytirishning turli xil yondashuv va usullaridan foydalanish.
Talabalarning diqqatini saqlab qolish uchun maʼruzachi quyidagi usullardan foydalanishi mumkin: ko‘rgazmali qo‘llanmalarni qo‘llash, TTV va sinf taxtasidan foydalanish; kompuyter majmuasidan unumli foydalanish; armiya, qism va bo‘linmalar hayotidan yorqin parchalarni, harbiy fakultetning etakchi professor-o‘qituvchilari ijodiy ishlanmalarini kiritish; o‘quv materialini taqdim etishning zamonaviy usullarini qo‘llashni tashkil etish; hazil-mutoyiba, badiiy obrazlar, maqol va matallardan foydalanish; o‘quv materialini taqdim etish tezligini va ovoz ohangini o‘zgartirish; o‘quv savolining ahamiyati va murakkabligini ta'kidlash; muammoli maʼruzani tashkil etish shular jumlasidandir.
Muallif maʼruzani o‘qib tugatganidan so‘ng uni takomillashtirish bo‘yicha o‘z takliflarini maʼruza rejasiga kiritishi, barcha oqimlarda (kurslarda) maʼruza o‘qib tugatilgandan so‘ng esa, o‘z takliflarini umumlashtirishi va sikl (kafedra) boshlig‘iga taqdim etishi lozim bo‘ladi.
Xulosa: Maʼruza, darslik, nizom va yo‘riqnomalar yagona ilmiy asosga ega bo‘lishi darkor. Shu bilan birga, maʼruza o‘quv materialining mazmuni, shakli va taqdim etish tizimi bilan darslikdan farq qilishi mumkin. Chunki, maʼruza darslik mazmunini nashrdan keyin paydo bo‘lgan yangi materiallar bilan to‘ldirish, kelgusida yangi darslik (o‘quv qo‘llanma) ishlab chiqish va chuqurlashtirishga xizmat qiladi.
Maʼruzalar talabalarning fanga bo‘lgan qiziqishini, bilimlarni mustaqil ravishda egallashga bo‘lgan ehtiyojlarini shakllantirish uchun mustaqil izlanishga undash vositasidir. Ular nafaqat nazariya va amaliyotning dolzarb masalalarini bayon qilibgina qolmay, balki mavzuni yanada mustaqil o‘rganish uchun tashkiliy va uslubiy tavsiyalarni o‘z ichiga olib, kredit-modul tizimida ta՚limning etaklovchi funksiyasini ham o‘taydi.