Ilmiy tadqiqot metodologiyasi

Tavsiflash izlanishda 2 xil funksiyani bajarishi mumkin: 1) obektlarni kuzatish, o‘lchash, ular bilan eksperiment o‘tkazish natijasida olingan axborot va faktlarni tabiiy-tarixiy yoki sun’iy, formallashtirilgan tilda bayon qilish; 2) obektlarning ichki xislatlari va bog‘lanishlarini anglashga yordam beradigan tahliliy bayonni amalga oshirish. Birinchisi empirik tavsiflash, ikkinchisi nazariy tavsiflash deb ataladi.
Tavsiflash predmetni ta’riflash emas, u tushuntirishni ham o‘rnini bosmaydi. Tavsiflashni uslubiy funksiyasi obektning xolisona va mumkin qadar to‘la tasvirini berishdir. Bu bilan tavsiflash ta’rif va tushuntirishni to‘ldiradi.
Tavsiflashda bir qator uslubiy qoidalarga rioya qilish kerak:
- tavsif maqsadga yo‘naltirilgan va xolis bo‘lishi lozim;
- tavsifda mantiqiy ziddiyat bo‘lmasligi kerak, aks holda izchillik va xolislik talablari buziladi;
- tavsifni tarkibiy qismlari tartiblashgan va tizim holatiga keltirilgan, bayon tarzi esa sodda va ravshan bo‘lishi kerak.
Shakl va mazmun jihatidan tavsiflash bir qancha turlarga bo‘linadi. Xususan, biologik, sosiologik, madaniyatshunoslik, psixologik tadqiqotlarda sifatiy va miqdoriy, strukturaviy va funksional, morfologik va genetik, to‘la va to‘liqsiz, empirik va nazariy tavsiflash amalga oshiriladi.
Tavsiflash nazariyaga olib boradigan, unga muqaddima bo‘ladigan izlanish faoliyatidir. Tavsiflash tarkibiga hodisa sababini ko‘rsatadigan bayonni kiritish uni nazariyaga yaqinlashtiradi.
Tavsif har qanday tadqiqotning muhim bosqichi va bo‘g‘ini sifatida o‘z ahamiyatini har doim saqlab qoladi.

1.