Ilmiy tadqiqot metadologiyasi

Elkan va kema. Dastlabki elkan eng qadimgi davrda insoniyat birinchi qayiqlami yaratib dengizga chiqqan davrida ixtiro qilingan. Dastlab tortilgan hay von terisi elkan vazifasini bajargan, uni inson qayiqning boshida turib ikki qo‘li bilan ushlab shamolning yo‘na- lishiga qarab o‘zgartirib borgan. Keyin inson elkanni machta yordamida mustahkamlashni ixtiro qilgan. Shu bois, elkanli kema- laming ixtiro qilinishi eng qadimgi davrga borib taqaladi. Birinchi elkanli katta kemalar Misrda ixtiro qilingan va Nil daryosida foyda­lanilgan. Bugungi kunda katta suv osti yadro kemalari, yo‘lovchilar, yuk tashuvchi kemalar, harbiy kemalar ixtiro qilinib, ulardan foydalanish darajasi daryolar bilan emas, dengizlar va okeanlar bilan o‘lchanmoqda^;.

Hozirgi kunga kelib innovatsiya fenomeni texnik-iqtisodiy sohaning tor doirasini engib o‘tgan. Buni innovatsiyaning madaniyatning turli sohalarida qo'llanilayotganida ham ko‘rish mumkin. Endilikda innovatsion faoliyat rivojlanishning asosiy sharti sifatida namoyon bo‘lmoqda. Ta’lim, ilmiy, ijtimoiy, siyosiy, iqtisodiy innovatsiyalaming mavjudligi jamiyat va madaniyatning turli makonlarida yuzaga kelgan yangilikka intiluvchanlik xususiyatidan darak beradi. Bu esa, o‘z navbatida, zamonaviy ijtimoiy-madaniy voqelikning xarakterli xusu- siyatidir. E. K. Krasnuxinaning ta’kidlashicha, o‘tmishga munosabat bugungi kunda o‘zgarmoqda va ijtimoiy voqelikni shakllantiruvchi asos sifatida an’analar emas, balki innovatsiyalar chiqmoqda. Mutaxassis shunday yozadi: «agarda tarixning mazmuni dolzarb va bugungi kun uchun ahamiyatli bo¹⁰⁷ Isa, u holda, o‘tmish hozirgi zamonning ildizi sifatida endi yo‘q. Hozirgi davr o‘z-o‘zidan ishlab chiqarish, xususiy dekonstruksiya tarzida qurilmoqda. 0‘tmish reanimatsiyasi innovatsiya ko‘rinishida sodir bo‘lmoqda...

0‘tmish qaytsa, faqatgina, yangilik ko‘rinishini olib takrorlanishi mumkin, eski, awalgi narsa-hodisalar yangilanib, novatsiya shaklini olibgina fuqarolik huquqiga ega bo‘lishi mumkin. Shu nuqtai nazardan qaraganda, eng qadrli narsa bu - yangilikdir. Shuning uchun an’anaviy o‘tmish o‘zining yangilik ekanini va o‘zida hozirgi davmi ko‘rsatishga urinadi»¹⁰⁸. Demak, innovatsiya, eng avvalo, o‘z davri nuqtai nazaridan asoslashni taqozo etadigan murakkab ijtimoiy- madaniy fenomendir.

Bundan tashqari, innovatsiya ijtimoiy-madaniy hodisa sifatida o‘z mohiyatiga, nafaqat, zamonaviy madaniyatning barcha tendensiyalarini, balki u yangilikka yo‘nalgan fenomen sifatida madaniyatning kelajagini ham singdiradi. Bizning fikrimizcha, innovatsiyani yangi postindustrial rivojlanish bosqichi obyektivlashuvining ijtimoiy-madaniy modeli, deb ta’riflash zarur.

Xulosalar: Birinchidan, ilmiy-ijodiy faoliyatning innovatsion va novatsion strukturalari ongning shunday ishlashini ta’minlaydiki, bunda insonga o‘z hayoti maqsadlari, usullari va sharoitlarini muvofiqlashtirish mumkin bo‘ladi. Bunday ilmiy-ijodiy faoliyat olimning kelajakning mos ilmiy strategiyasini belgilash, baholash va tanlab olishning turli imkoniyatlarini va yangi texnologiyalar, tushunchalar, gipotezalami aprobatsiya qilishiga yordam beradi. Innovatsiya va novatsiyalaming konstruktiv jihatlari alohida rol o‘ynaydi. Natijada kelajakka tanlab olingan ilmiy loyiha ratsionallikka, samaradorlikka, optimallikka ekspertizadan o‘tadi.

Ikkinchidan, ilmiy-ijodiy faoliyatda kelajakda vujudga kelishi mumkin bo‘lgan muammolar va ulami innovatsion asoslarda hal qilishga turtki beruvchi evristik omillar ustuvor o‘rinni egallaydi. Ilmiy- ijodiy faoliyatda innovatsion va novatsion o‘zgarishlaming amal qilish maydoniga ko‘ra, inson faoliyatining va jamiyatning har bir jabhasini qamrab oladi. Bu holatni biz ilmiy-ijodiy faoliyatning amal qilish xususiyatlaridan ham anglab olishimiz mumkin.