Ilmiy rahbar katta o’qituvchi Jalolov O. I

Qavslar o’lchamini o’zgartirish

Odatiy murakkab bo’lmagan formulalarda qavslar o’lchami avtomatik tarzda aniqlanadi.Lekin murakkab formulalarda maxsus buyruqlardan foydalanishga to’g’ri keladi. Masalan quyidagi

formulada.

Agar biz odatdagidek qavs yozmoqchi bo’lsak quyidagicha yozamiz.

$$

e=\lim_{n\to\infty} (

1+\frac{1}{n}

) ^n

$$

Ko’rinib turibdiki bunday ko’rinish uncha qulay emas.Qavslar o’lchami bilan qavslar ichidagi formula o’lchami orasidagi farq juda katta.Bunday vaziyatlarda qavs ichidagi formula bilan moslab olish uchun ochiluvchi qavsda \left, yopiluvchi qavsda esa \right dan foydalaniladi.Yuqoridagi misolimizda bu buyruqlarni qo’llasak

$$ e=\lim_{n\to\infty}

\left( 1+\frac{1}{n}

\right)^n

$$

Bu yerda \frac buyrug’i kasrlarni yozish uchun ishlatiladi.Yuqoridagi misolimizdagi \left va \right buyruqlari orasiga yana bir necha \left va \right larni yozish mumkin.\left va \right buyruqlarini nafaqat ( va ) ko’rinishdagi qavslarda

balki , boshqa bir necha ko’rinishdagi belgilarda ham ishlatish mumkin.Quyida

\left va \right buyruqlari yordamida o’lchami avtomatik o’zgaradigan belgilar ro’yhati TEXdagi buyruq kodlari bilan keltirilgan:

Bu yerdagi \left\langle o’rniga \left< yozish mumkin.Xuddi shunday

\right\rangle o’rniga ham \right> yozish mumkin.Lekin boshqa vaziyatlarda < bilan

\langle bir ma’noda kelmaydi.Ayrim misollarda bitta qavs qatnashadi.Ularni formulaga moslash uchun \left yoki \right buyruqlaridan keyin nuqta qo’yiladi, bunda nuqta natijaviy sahifada ko’rinmaydi.Ikki va undan ortiq nuqtalar esa natijaviy sahifaga chiqariladi.Masalan:

$$

M(f)=\left. \int\limits_a^b f(x)\, dx\right/(b-a)

$$

Bu misoldagi \, buyrug’i f(x) va dx orasida bo’sh joy tashlaydi.Avtomatik tarzda joy tashlanmaganligi sababli biz bu buyruqdan foydalanamiz.Yana bir misol:

$$

\int\limits_a^b\frac12 (1+x)^{-3/2}=

\left.-\frac{1}{\sqrt{1+x}}

\right|_a^b

$$

Biz yuqorida ko’rib o’tgan misollarning barchasidan ko’rinib turibdiki, \left va \right buyruqlari faqat qavslarni formulaga moslab beradi.Ayrim misollarda bu buyruqlar yetarlicha qulayliklarga ega emasligi ko’rinadi.Masalan:

$\left| |x+1|-|x-1| \right|$

Bu misolda barcha modul belgilari bir xil bo’lganligi sababli,ularning qaysi biri ichki modul va qaysi biri tashqi modul ekanligi bilinmaydi.Ajralib turishi uchun asosiy modul belgisini balandroq qiliib yozish kerak.

Yana bir \left va \right ga doir misol:

$$

\left(

\sum_{k=1}^n x^k

\right)^2

$$

Bu misolda yig’indi formulasidagi qavslar juda baland yozilgan.Va albatta bu ko’rinishga ta’sir qiladi.Mana shu muammolarni hal qilishda quyidagi Tex buyruqlaridan foydalanish mumkin.Chap qavslar uchun \bigl , \Bigl , \biggl ,

\Biggl buyruqlaridan , o’ng qavslar uchun \bigr , \Bigr , \biggr , \Biggr buyruqlaridan foydalanish mumkin.Bu buyruqlarning yozilish ham xuddi \left va

\right ga kabi.Masalan:

^{$ \Bigl| |x+1|-|x-1|\Bigr| $} Yig’indi haqidagi misolimiz esa quyidagi ko’rinishda bo’ladi.
$$

\Bigl(

\sum_{k=1}^n x^k

\Bigr)^2

$$

Bu buyruqlardan foydalanganda qavslar shriftini avtomatik tarzda sinf va unga mos xususiyatlarga ko’ra tanlaydi.Shuningdek hujjat yozuvi o’lchamiga mos tarzda chiqaradi. Masalan:hujjat o’lchami 11pt yoki 12pt bo’lsa qavslarni ham shunga mos tarzda qalinroq shriftda chiqaradi.O’lcham shrifti va o’lchamini o’zgartirish uchun endi boshqa buyruqlardan foydalanish kerak.