Ilmiy-metodik jurnali scientific-methodical journal ministry of public education of the

“XALQ TA’LIMI” ilmiy-metodik jurnali. 2018. № 3.   www.xtjurnali.zn.uz
Ma’lumki, bo‘lajak mehnat ta’limi o‘qituvchilarining bilim, ko‘nikma va malakalari-
ga qo‘yilgan talablar Davlat ta’lim standartlarida belgilab berilgan. Ushbu sohada olib 
borilgan izlanishlar natijalarining ko‘rsatishicha, rejalashtirilayotgan intellektuallashtiril-
gan ko‘nikma va malakalarni shakllantirishda innovatsion yondashuvlar talab qilinadi 
va ular ushbu jarayonlarni optimallashtirishga yordam beradi. Ular: manbani o‘rganish-
ga kreativ yondashuv; manbalarni tizimli tadqiq etish; ko‘nikma va malakalarni shakl-
lantirishni  axborotlashtirish  negizida  intellektuallashtirilgan  ko‘nikma  va  malakalarni 
shakllantirish va shu kabilar.
intellektuallashtirilgan ko‘nikma va malakalarni shakllantirishni “ta’lim sifati sari” 
texnologiyasi, deb atash lozim. Bunga sabab qo‘yilgan muammoni hal qilishning har 
bir harakati ta’lim sifatini kafolatlashga xizmat qiladi va bu o‘z navbatida ta’lim sifati ka-
folati bilan uning samaradorligini oshirishga qaratilgan harakatlar majmui bo‘lib, o‘ziga 
xos innovatsion faoliyatdir.
ishlab chiqilgan “ta’lim sifati sari” texnologiyasini amaliyotga joriy etishning umu-
miy ko‘rinishi asosan uch mantiqiy ketma-ketlikka ega bo‘lgan bosqichlardan iborat: 
Birinchi bosqich an’anaviy ta’lim jarayonidagi bosqich bo‘lib, undan intellektual-
lashtirilgan ko‘nikma va malakalarni shakllantirishda propedevtik-didaktik material si-
fatida foydalaniladi, shuning bilan birga bu bosqich qo‘yilgan muammo uchun tadqiqot 
obyekti hamdir. 
intellektuallashtirilgan ko‘nikmani shakllantirish uchun quydagicha ketma-ketlikda 
faoliyat olib boriladi:
– an’anaviy ta’lim tizimi o‘rganilib, unga mos tashkiliy-tuzilma shakllantiriladi;
– ishlab chiqilgan tashkiliy-tuzilmaga mos ma’lumotlar bazasi shakllantiriladi;
–  ta’limni  intellektuallashtirishga  oid  ma’lumotlar,  axborotlar  va  bilimlar  banki 
shakl lantiriladi;
– tadqiqot maqsadi, vazifasi va strategiyasi aniqlanadi.
Bunda, ya’ni intellektuallashtirilgan ko‘nikmani shakllantirishga kerak bo‘ladigan 
quyidagi omillarga e’tiborni qaratish lozim:
– professor-o‘qituvchilarning intellektual faoliyati qamrovi va salmog‘i;
– professor-o‘qituvchilarning kasbiy kompetentligi;
– intellektuallashtirilgan metod va texnologiyalarning mavjudligi;
– professor-o‘qituvchining mavjud ishlanmalar ichidan innovatsion variantdagilar-
ni ajratib ola bilish qobiliyati shakllanganligi va shu kabilar.
ikkinchi  bosqichga  xos  parametrlar  (ko‘rsatkichlar)ning  har  biri  haqida  ayrim 
ma’lumotlar ketma-ketligi (tizimi) shakllantiriladi va bu tizimlar ochiq tizim hisoblanib, 
doimo  ulardagi  elementlarni  ko‘paytirib  va  kamaytirib  borishi  mumkin.  Ularning  har 
biri alohida dinamik tizimlarni tashkil etadi, ya’ni intellektuallashtirilgan ko‘nikma ham 
o‘zining sifat darajasiga (ta’limga qo‘yilgan zamonaviy talablarni hisobga olgan holda ) 
qarab dinamik ravishda takomillashib boraveradi. 
Uchunchi  bosqich  intellektuallashtirilgan  malakani  shakllantirish  bo‘lib,  bunda 
asosan intellektuallashtirilgan ko‘nikmani shakllantirishdagi faoliyat davom ettiriladi va 
ushbu faoliyatni avtomatlashtirishga oid ilmiy-amaliy ishlanmalar tayyorlanadi. Ular qu-
yidagi ko‘rinishlarda bo‘lishi mumkin:
– ta’lim sifatini kafolatlashga imkon beruvchi kreativ axborotlar muhiti;
– ikkinchi bosqichdagi faoliyatni axborotlashtirishga asoslangan innovatsion fao-
liyatni tashkil etish;

---

21
–  zamonaviy  ilm-fan  va  texnika-texnologiyalar  yutuqlaridan  foydalangan  holda 
ta’lim sifati va samaradorligini oshirishga oid ilmiy-amaliy ishlanmalar tayyorlash va 
ularni amaliyotga joriy etish;
– ikkinchi va uchunchi bosqichga oid harakatlar jarayonlardan amaliyotga keng 
foydalanishga mo‘ljallangan video, audio va shu kabilarni tashkil etish;
–  ikkinchi  va  uchunchi  bosqichlarga  mos  texnologik  jarayonlarning  amaliy  qiy-
matini  oshiruvchi  dasturiy  didaktik  ta’minotlar  ishlab  chiqish  negizida  ta’lim  sifatini 
 oshirishni optimallashtirishga erishishdan iborat.
ta’lim sifatini oshirishining ushbu texnologiyasi qaralayotgan jarayon kechishini 
monitoring qilib borish va mazkur faoliyatga tuzatish (korrektirovka) kiritish imkoniyatini 
beruvchi o‘ziga xos dinamik tizimdir.
Mazkur tizimni amaliyotga joriy etish orqali yangi bilimlar va fikrlar, g‘oyalar, tur-
li  ta’lim  paradigmalarni  hosil  qilish  mumkin  bo‘ladi.  Shuningdek,  bo‘lajak  o‘qituvchi-
larni  kasbiy  faoliyatga  tayyorlashning  innovatsion  variantini  ishlab  chiqish  mumkin. 
Xususan,  bo‘lajak  mehnat  ta’limi  o‘qituvchilarni  kasbiy  faoliyatga  tayyorlashda  ular 
texnik-mehnatini tashkil etish, “Barkamol avlod” markazlarida mehnat texnikasiga oid 
to‘garaklarni uyushtirish va mehnatni ilmiy asosda tashkil etish kabilarni optimallashti-
rishga erishish mumkin bo‘ladi.
Xulosa o‘rnida ta’kidlash mumkinki, “ta’lim sifati sari” texnologiyasi universal xa-
rakterga ega bo‘lib, undan barcha turdagi mutaxassislarni kasbiy faoliyatga tayyorlash-
da foydalanish mumkin va bu ta’lim sifatini kafolatlovchi texnologiyadir.