Ilmiy maqola va tadqiqotlar

(Nuri  ayni  Said  Muhammadxon)
Eski  imlo  bilan  yozilg‘anda  to‘rtinchi  misra’ning  abjad 
hisobiga ko‘ra soni 1203 bo‘ladi. Munga izzat (Ci & j  jc.) so‘zi- 
ning  yuqorisi  (avji)  bo‘lg‘an  « £  »  harfming  soni  70  ni 
qo‘shsak,  1273  bo‘ladir.
Muammo
Burung‘i  shoirlarimizni  bo‘sh-bo‘shiga  mashg‘ul  qilib 
charchatg‘an o‘yunlaming birtasi muammodir...  Shoirlarning 
biri  bir  bayt  yozadir  shul  yo‘sindakim,  unda  bir  «ism»
67

---

maxsus qo’idalar bilan yashirilg‘an bo‘lsun.  So‘ngra muam- 
mo qo’idalarini bilganlarga haligi yashurun aslini bildirmay, 
shu  baytni  o‘quydir.  Ular  tirishib,  jon  chekishib  bilgan 
qo’idalari  yuzasidan  haligi  ismni  topib  aytadirlar.
Bu  o‘yunning  she’r,  adabiyot  bilan  olish-berishi  bo‘l- 
mag‘ani ma’lum.  Biroq, bizning burung‘i shoirlarimiz she’r- 
dan,  adabiyotdan  sanag‘anlar-da,  uning  yo‘lida  miyalarini 
churutganlar.  Hatto buni  o‘z boshicha bir «fan»  (muammo 
fani)  atag‘anlar.  Qo’idalarini  ko‘rsatib,  kitoblar  yozg‘an- 
lar,  madrasada  dars  etib  o‘qug‘anlar..!
«Muammo»  o‘yunining  eng ko‘tarilgan zamoni Navoyi 
zamonidir. Navoyi zamonida forsi(y)cha, o‘zbekcha muam- 
mo birlikda ko‘tarilgan,  forsiy muammog‘a ko‘brak ahami- 
yat berilgan desak-da, Bobiming ancha muammolari bordir.
Navoyi  «muammo  fani»(!)da  ayricha  bir  risola  ham 
yozg‘an62.  Biz  Bobir  ham  Navoyi  muammolaridan  bir-iki 
o‘mak ko‘rsatamiz:
Navoyidan  (Boqir  / j S   l j /   ismig‘a):
Jannat gul-u  nasriniga1  bo ‘Isang mushtoq,
Goh  «yor» yuzig‘a,  goh  kafi poyig‘a  «boq».
Boq  so‘zi  yor  so‘zining  yuzi  bo‘lg‘an  «i  — 
»ga 
qo‘shulsa, yoki ismi chiqar,  oyog‘i bo‘lg‘an «j  »  qo‘shulsa, 
yoqir bo‘ladir.  Yoqir yozilishda  Boqir kabidir.
(Junayid  ismig‘a).
«Oh»  o ‘qin  «jon»din  chekarsam  ul parivash  «yod»idin, 
Qolmas  ul yodimda  ham faryod oning bedodidin.
«Jon»  so‘zidan  «oh»ning  o‘qi  bo‘lg‘an  (  I  )  harfi  Yod 
so‘zida  ham  qolmasa,  «y,  d»  harflari  qoladir.  «j,  n,  y,  d» 
harflari  birlashgach,  eski  imloda  «Junayid»  (
)
  ismi 
chiqadir.
Fors-arab adabiyotidagi so‘z o‘yunlarining turlari ko‘bdir. 
Biroq,  bizning  adabiyotimizda  muhim  o‘rin  tutqonlari 
shularginadir.
Zotan,  bulaming-da,  qolg‘anlarining  adabiyotga  aha- 
miyati yo‘qdir.  Shuning  uchun  bu to‘g‘rida so‘zni uzaytish 
lozim  ko‘rilmadi.