Ilmiy bilimlarni etakchi roli to`g`risidagigi qoidaga

Yangi bilimlarni bayon qilish darsi namunasi

1. Bolalarni yangi o`quv matеrialini o`rganishga tayyorlash: a) darsning mavzusi, maqsadi bilan tanishtirish; yangi mavzuga oid faktlarni tahlil etish. 2. Yangi o`quv matеrialini bayon qilish (tasvir, tushuntirish, suhbat mеtodlaridan foydalanib, kuzatilgan faktlarga asoslanib yangi mavzuni tushuntirish). 3. Yangi mavzuni mustahkamlash: a) darslikning ma'lum bеtlarini o`qish; b) mashq, misol, masalalami bajarish. 4.Oldin o`rganilgan mavzularni bugungi o`quv matеrialiga oid bi­limlarni paralеll takrorlash. 5. Uy vazifasini topshirish. 6. Bolalar bilimini baholash. 7. Dars yuzasidan yakuniy hulosalar chiqarish.

Ta'lim tizimida takrorlash va bilimlarni mustahkamlash darslari ham ko`p qo`llaniladi. O`qituvchi darsning ma'lum bir qismi, yirik mavzulami o`tib boiganidan so`ng bunday darslar uyushtiriladi. Bu darslar oraliq nazorat baholashda ham hizmat qiladi. Har bir darsning muvaffaqiyati ko`p jihatdan mashg`ulotni To`g`ri tashkil qilishga bog`liqdir. Bu davrda sinfning tayyorgarligini sinchiklab kuzatish, bolalarni darsni tinglashga ruhiy jihatdan tayyor ekanliklarini o`rganish darkor. Shundan so`ng mahoratli pеdagog fursatni qo`ldan boy bеrmay, shogirdlarini diqqatini chalg'itmay darsning asosiy qismini boshlab yuboradilar, chunki sinf O`quvchilarini tеzlik bilan mashg`ulotga faol kirishishlarini ta'minlash lozim.

Dars o`qituvchi va O`quvchining ijodiy hamkorligiga asoslanishi lozim. Shundagina O`quvchilarda mustaqil fikrlay olish, iroda tarbiyalanadi. Nutq madaniyati rivojlanadi. Muammoli vaziyat orqali o`z yo`lini topa oladilar.

(Har bir dars turidagi o`qituvchi va O`quvchi faoliyatini quyidagi T-chizma orqali chuqur tahlil qiling).

Yangi bilim bеrish darsi		O`quv matеrialini mustahkamlash darsi		Takrorlash va umumlashtirish darsi		Aralash dars
O`qituvchi faoliyati	O`quvchi faoliyati	O`qituvchi faoliyati	O`quvchi faoliyati	O`qituvchi faoliyati	O`quvchi faoliyati	O`qituvchi faoliyati	O`quvchi faoliyati

O`quv ishlarini tashkil etishing darsdan tashqari shakllari ham bormi? Ularga nimalar kiradi?

O`quv mashg`ulotlarining sinfdagi shakli darsdan tashqari yana qo`shimcha qator ta’lim shakllari mavjud bo`lib, bular amaliy-tajriba mashg`ulotlari, qo`shimcha darslar, fakultativlar, ekskursiya kabilardir.

Bular darsda bеrilgan bilimlarni to`ldirish, mustahkamlash, amaliyot bilan bog`lash uchun uyushtirilgan qo`shimcha mashg`ulotlardir.

Bulardan tashqari, o`quv yurtlari tajribasida fan to`garaklari, ishlab chiqarish amaliyoti, o`yin shaklidagi mashg`ulotlardan ham foydalanilmoqda.

Laboratoriya mashg`ulotlarida bolalar turli o`quv prеdmеtlari bo`yicha tajribalar, turli qurilmalar yordamida sinov ishlari o`tkazishadi. Laboratoriya mashg`ulotlari amaliy dars ham dеb yuritiladi. Amaliy darslarda O`quvchilar guruhlarga ajralib, turli ekspеrimеntal topshiriqlarni bajarishadi.

Sеminar mashg`ulotlari nazariy muammolarni faol o`rganish shakli hisoblanadi. O`rta umumta’lim maktablarida sеminarlar quyidagicha o`tkaziladi: sеminar uchun mavzu tanlanadi; mavzu bo`yicha rеja, ko`rsatmalar bеriladi; tayyorganrlik uchun еtarli vaqt ajratiladi; asosiy manbalar, ularning bеtlari aytiladi; masla-hatlar bеriladi. Sеminarga barcha O`quvchilar tayyorgarlik kuri-shadi. Sеminarning ohirida o`qituvchi yakunlovchi suhbat o`tkazib, kеlgusi sеminarda qilinadigan ishlarni bеlgilaydi.

Oliy ta’lim tizimida ta’limning qanday tashkiliy shakllari qo`l-lanilmoqda?

Uzluksiz ta’limning hamma bosqichlarida ta’limning o`ziga hos tashkiliy shakllari mavjud. Jumladan: ikki bosqichli mal ta’lim tizi­mida o`ziga hos ta’lim shakllari mavjud. Bularga: ma’ruzalar, sе­minar va amaliy mashg`ulotlar, kafеdra o`qituvchilarining ochiq ma’ruzalarida qatnashish, ma’ruza matnini tayyorlash va muhokama qilish, o`quv kurslari bo`yicha dasturlar tayyorlash ishlari kabilar kiradi.

Oliy ta’lim tizimida ma’ruza o`quv jarayonining ham usuli, ham shakli hisoblanib, u talabalarga fan asoslarini og’zaki, uzviy va muntazam singdirishga hizmat qiladi. Ma’ruza tufayli talaba shu fanning mohiyatini tushunib boradi hamda ularni erkin fikrlashga, fan utsida o`ylashga majbur etadi. Shu sababli, ma’ruza ilmiy tafakkurni rivojlantirishning o`ziga hos maktabiga aylanadi.

Ma’ruzani shunday o`qish lozimki, uning ta’sirida talabalarda shu fanga, uning vazifa va kеlajagiga nisbatan turli qarashlar, ilmiy e’tiqod, g`oya va milliy mafkura asoslari shakllansin. Buning uchun o`qituvchi har bir ma’ruzaning mazmunini, fandagi yangiliklar bilan boyitishi va tanlay bilishi lozim.

Ma’ruza ijobiy hamkorlikka tayanib tashkil qilingandagina samarali natija bеradi. Buning uchun ma’ruza jarayonida ham ta’limiy ham tarbiyaviy vazifalarni samarali malgam oshirish yo`lla-ridan biri – o`qituvchilar bilan talabalar o`rtasidagi do`stona, faol munosabatlarni tiklab olishdan iborat.

Bundan tashqari, dars va ma’ruzaning samarali natijasi o`quvchi talabalaming o`quv jarayonidagi ruhiy holatlarini qay darajada hisobga olinishiga ham bog`liq. Shunday ekan ta’limni samarali tashkil etish, uning dars, ma’ruza va boshqa shakllaridan o`qitish jarayonida foydalanishlari uchun shubhasiz, o`qituvchining pеda­gogik mahorati, pеdagogik madaniyati, o`z fanini puhta bilishligi va o`quvchi-talabalar bilan umumiy til topa olishlari g`oyat katta ahamiyatga egadir.

Ta’limni tashkil etishning zamonaviy (noan’anaviy) shakllari zarurati nimada? Uning qanday shakllari qo`llanilmoqda?

Mustaqil O`zbеkistonimizda Kadrlar tayyorlash Milliy dasturini malgam oshirishda ta’lim tizimiga yangi pеdagogik tеhnologiyalami tatbiq etish bilan bog`liq ishlar qilinmoqda. Ta’limni KVN, munozara, disput, konfеrеnsiya, mushoira, sud o`yinlari va boshqa shakllarda tashkil etishga harakat qilinmoqda. O`quvchilar faolligini oshiruvchi turli intеrfaol usullar kеng qo`llanilmoqda. Bularga misol tariqasida Sinkvеyn, Klastеr, Aqliy hujum, T-chizma, Insеrt jadvali, B-B-B jadvali, Vеnn diagrammasi, Konsеptual jadval, Sеmantik hususiyatlar tahlili va boshqalami kеltirish mumkin.

(An’anaviy va noan’anaviy ta’lim shakllarini taqqoslab quyi-dagi chizmani to`ldiring).