Ilmiy axborotlari ilmiy-nazariy jurnali

 
“
Qiziq
”
, 
“
Menga hikoya yoqdi, chunki hikoya
menda yaxshi taassurot uyg`
otdi”
, 
“
Ahmad kuchuk, mushuk, g`oz va o`rdaklar bilan do`st
”
.
Keltirilgan fikrlarda mavzu va g`oyani aniqlash mushkullikni yuzaga keltirdi. Ularda hikoya 
1
Зыкова Т.С. Развитие речи глухих младших школьников в системе коррекционного обучения. Автореферат дисс. ... доктора пед. наук. –
М., 1993. – 35 с .
2
Воюшина М.П. Формирование умения анализировать художественное произведение как средство литературного развития младших 
школьников. Диссерт. на соиск. канд. пед. наук, – Л., 1989. — 237 с. 

---

25 
TDPU ILMIY AXBOROTLARI PEDAGOGIKA 2019/3(20)
qahramonlari aytilmagan, asosiy qahramonlarga munosabat ifodalanmagan, o`quvchilar o`z 
tuyg`ularini formal ifodalagan. Ta’kidlash kerakki, birinchi turkum topshiriqlarini bajarishda eshitishida 
nuqsoni bo`lgan o`quvchi sinaluvchilar tajriba o`tkazuvchiga nima haqida yozishni aytib berishni so`rab 
murojaatlar qilishdi, o`zlari uchun buning qiyinligini bildirishdi. Ko`p hollarda sinaluvchilar hikoyaning 
davomini mustaqil yozishdan bosh tortdi. Bu holatlar eshitishida nuqsoni bo`lgan o`quvchilarning 
fikrlarni tuzishda qiyinchiliklarga duch kelishi haqida dalolat beradi, ularni esa o`quvchilarning lug`ati 
cheklanganligi, o`qish darslarida o`qilgan asarlar asosida o`z hikoyalarini tuzish tajribasining yo`qligi 
bilan izohlash mumkin.
Ikkinchi turkum topshiriqlar bo`yicha olingan eksperimental material o`qilgan asar haqida fikrlar 
yaratishning yuqorida ajratilgan darajalari bo`yicha tahlil qilindi. Olingan eshitishida nuqsoni bo`lgan
o`quvchilar fikrlarini tahlil qilish natijalari ularni yaratishning yuqori darajasi yo`qligidan dalolat beradi.
O`quvchilar ishlarining qiyosiy tahlili eshitishida nuqsoni bo`lgan o`quvchilarning reja asosida tuzilgan 
fikrlari hajmiga ko`ra normal eshitadigan bolalarning rasmlar turkumi bo`yicha tuzgan fikrlaridan
qolishmasligini ko`rsatdi. Nisbatan o`xshash hajmiga qaramay, ularda sifat jihatidan farqlar mavjud. 
Faqat ikkinchi turkum topshiriqlaridagi reja eshitishida nuqsoni bo`lgan o`quvchilarga fikr tuzish, 
o`qilgan hikoyaga o`zining munosabatini to`liq yoki qisman ifodalashda yordam berdi.
Sinaluvchilarning ayrimlari personajlarga baho bera oldi, ularning o`zaro munosabatlarini yoritib berdi, 
shuningdek, hikoyani davom ettirishga urinib ko`rdi.
Eshitishida nuqsoni bo`lgan o`quvchilar ishlarida nutqning grammatik tomonining buzilishi qayd 
etildi. Bundan tashqari, o`quvchilar fikrlarini sifat jihatidan tahlil qilish ularda bir xildagi sintaktik 
konstruksiyalar mavjudligini qayd qilish imkonini berdi.
Ma’lumotlar topshiriqlarning birinchi turkumida tuzilgan matnlarda sodda yig`iq gaplarning 
ustuvorligidan (79%) dalolat berdi. Sinaluvchilarning fikrlari bitta gapga teng bo`ldi, masalan:
 
“
Hikoya 
menga yoqdi, chunki qiziq
”
, 
“
Qiziq
”
, 
“
Menga qiziq bo`ldi
”
. 
Ikkinchi turkum topshiriqlarini bajarishda 
o`quvchilar tomonidan tuzilgan fikrlarda gaplar miqdori ortdi. Biroq sinaluvchilar tuzgan matnlarda 
sodda gaplar ustuvorlik qildi (84%). Sinaluvchilarning yozma fikrlari tahlilida ularda katta miqdorda 
grammatik va nutqiy xatolar aniqlandi: so`z tartibining buzilishi (
 zaif eshituvchi o`quvchilarda 
8%
,
kar 
o`quvchilarda 10 % )

“
salom mushuk berdi Adhamga