Ilmiy-amaliy tibbiyot jurnali issn 2010-7773 O‘zbekiston vrachlar assotsiatsiyasi toshkent o’zbekiston Vrachlar Assotsiatsiyasi 2022 yil

Маълумот учун. Сут бези саратонининг 
бутун дунёда тарқалганлиги
Америка онкология жамиятининг маълу-
мотларига кўра, ҳар йили дунёда 2,2 миллион-
дан ортиқ сут бези саратонининг янги ҳолатла-
ри қайд этилади, 700 000 дан кўп ҳолатларда 
фожиавий якун топади [15]. Ўзбекистон Ре-
спубликасида 2021 йил давомида онкологик 
касалликларни аникланиши – 100 000 аҳолига 
74,0 ни ташкил этган бўлса, бунда сут бези 
саратони 100 000 – аҳолига 12,0 ни, Тошкент 
шахрида онкологик касалликларни аникла-
ниши 100 000 – аҳолига 165,7ни, бу сут бези 
саратони эса 33,2ни ташкил этган. Тошкент 
вилоятида онкологик касалликларни аниқла-
ниши 100 000 – аҳолига 83,1ни, бундан сут 
бези саратонини эса 12,4 ни ташкил килган.
Булардан профилактик тиббий кўрик ва бошқа 
текширувлар натижасида аниқланган сут бези 
саратони Ўзбекистон Республикаси бўйича 
45,5 % ни, Тошкент шахрида 34,4 % ни, Тош-
кент вилоятида 53,8% ни ташкил этган [13]. 
Юқоридаги маълумотлар ўз ўзидан мақсадли 
скрининг ўтказиб касалликни ўз вақтида эрта 
босқичларда аниқланишига ёрдам беради. Бу-
нинг учун Соғлиқни сақлаш муассасаларининг 
бошланғич бўлимларида клиник текширувлар-
дан ташкари УТТдан кенг кўламда фойдала-
ниш мақсадга мувофик бўларди.
Сут бези касалликларини аниклаш усул-
лари:
Сут безини ўзини ўзи текшириш усули. 
Усул оддий ва ҳамма қўлласа бўлиши билан 
маъқулдир. Усулнинг самарадорлиги уни аёл-
лар томонидан бажарилиши сифатига боғлиқ. 
Ўзини ўзи текшириш маммографик текшириш 
билан бирга қўшилганда кўпроқ натижа бера-
ди. Ундан маммографик скрининг бўлмаган ва 

---

31
ИЛМИЙ-АМАЛИЙ ТИББИЁТ ЖУРНАЛИ, 2/2022
ХУҚУҚ ВА ИҚТИСОДИЁТ
мунтазам физикал кўриклар ўтказилмайдиган 
минтақаларда фойдаланиш мақсадга муво-
фиқдир [1, 9, 10]. Сут безини мустақил текши-
ришнинг татбиқ этилиши аёлларни мунтазам 
ўзини ўзи текширишга рағбатлантиришга ва 
уларни ўқитишга асосланган. Афсуски, мунта-
зам ҳар ойлик мустақил текширувларни фақат 
8 фоиз аёллар ўтказади, 36 фоиз аёллар эса 
буни мунтазам қилмайди [9, 10]. Саратон-
га қарши тарғиботни кенгайтириш, онкологик 
огоҳликни ошириш ва умумий даволаш тар-
моғи шифокорларининг малакасини оширишга 
асосланган СБСни аниқлашнинг ташкилий ти-
зимида аёлларни ўзини ўзи текшириш усулла-
рига ўргатиш ва бунда поликлиникалар, кўрик 
хоналари ва гинекология хоналарига, шунин-
гдек бошқа касалликлар юзасидан профилак-
тика бўлимларига юборилган ҳамма аёлларда 
сут безларини мажбурий тарзда кўрикдан ўт-
казиш, пайпаслаш кўникмаларини шакллан-
тириш мақсадга мувофиқ. Сифатли мунтазам 
ўзини ўзи текширишларни бажариш аёллар-
нинг скрининг дастурларида оммавий иштирок 
этиши учун муҳим рағбатлантирувчи омилга 
айланиши мумкин, шунингдек йиллик маммо-
график скринингда аниқланмаган скрининглар 
орасидаги «интервалли» СБС муаммосини 
бартараф этишга ёрдам беради [9, 10]. Сут 
безлари саратонини барвақт аниқлаш мақса-
дида уларни мустақил текшириш частотасини 
етарлича юқори даражада сақлаб туриш учун 
оммавий ахборот воситаларидан фойдалан-
ган ҳолда кенг кўламли фаол мотивациялаш 
тадбирлари талаб этилади. Тиббий ходимлар 
билан ора-чорада маслаҳатлашиб туришлар 
ва амбулатория муассасаларидаги кўзгазмали 
тарғибот ушбу мақсадга эришиш учун етарли 
эмас [5, 10]. Шу пайтгача ўзини ўзи текшириш 
ёрдамида СБСдан ўлимни камайиши ҳақи-
да ишончли далиллар бўлса хам, ушбу усул-
га қизиқиш ортиб бормоқда, бу эса шу билан 
изоҳланадики: 
аксарият аёллар (90 %) ўсмаларни ўзлари 
аниқлайди;
ўзини ўзи текшириш скрининглар (физикал 
ёки маммографик) ўртасида «интервалли» са-
ратонларни аниқлашга ёрдам бериши мумкин; 
баъзи бир минтақаларда ўзини ўзи текши-
риш СБСни скрининг қилишнинг ягона усули 
бўлиши мумкин (географик ва иқтисодий саба-
бларга кўра) [5, 9, 10, 11]. 
Қисқа муддатли йиллик йўл-йўриқ берувчи 
машғулотларнинг ўзи ҳам ўзини текшириш да-
стурларида иштирок этишни етарлича юқори 
даражада сақлаб туриш учун етарли бўлиши 
мумкин, аёлларнинг ўзини ўзи текшириш усул-
ларидан фойдаланиш, асосан ижтимоий-де-
мографик параметрлар билан эмас, балки 
хулқ-атвор хусусиятлари билан белгиланади 
[10, 11]. Шундай қилиб, СБСни барвақт ташҳис-
лаш учун аёлларни бирламчи соғлиқни сақлаш 
бўғинида босқичма босқич текшириш ва ўзи-
ни ўзи текшириш, ультратовушли текширув 
усулларини қўллаш СБСни эрта босқичларда 
аниқлаш имкониятларини анча оширади, на-
фақат аҳолининг, балки шифокорларнинг ҳам 
онкологик огоҳлигини оширади.