Илмий тадқиқот асослари (ита)

Xozirga vaqtda davlatlararo aloqalarda diplomatik yozish- malarning kuyidagi turlari faol kullanmokda:

1. 
   Nota va bayonotlar.
   
2. 
   Rasmiy xatlar.
   
3. 
   Ilova xatlar.
   
4. 
   Yarim rasmiy shaxsiy xatlar(nomalar).
   
5. 
   Esdalik yozishmalari.
   
6. 
   Diplomatik protokol(qadynoma)lar.
   
7. 
   Memorandumlar.
   

Bu urinda shuni kdyd etib utish kerakki, ushbu xujjatlar asosan uzaro yozishmalardan - xatlardan iborat, bo’lgani uchun ularni diplomatik yozishmalar deb atash ma’kulroq ko’rinadi.

Sanab utilgan an’anaviy, barcha tomondan e’tirof etilgan dujjatlar kdgorida kupchilik davlatlar kullaydigan, ammo unchalik kdt’iy bir krlipga, shaklga ega bo’lmagan xujjatlar xdm mavjud. Bu guruhga deklaraqiyalar (bayonnoma), davlat rah- barlarining murojaatlari, shuningdeq telefammalar kira- di. Keyingi paytda telefammalar yuborish kengaydi. Ular mil- liy bayramlar, tavallud kunlari, yubileylar munosabati bi­lan yuboriladi. Telegrammani uz vaQtida yuborishning xdm axdmiyati katta. Chunonchi, davlatga yangi rahbar tayinlanishi munosabati bilan uz vaqtida yuborilgan telegramma davlatlar urtasidagi alokdni yaxshilashga xizmat kdladi.

Nota. Davlatlararo yozishmalarning eng asosiy va keng tar- kdlgan turi bo’lib, biror muhim masala yuzasidan axborog be- ruvchi oliy darajadagi xujjatdir. Unga bevosita davlat bosh- likdari, prezidentlar, vazirlar, elchilar va boshkd yukrri mansabdor shaxslar orasidagi yozishmalar kiradi. Shuningdeq nota biror-bir shaxsga bevosita murojaatsiz, kupincha dav- latlarning davlatlarga, vazirlikning vazirlikka yoki elchi- xonaga yullagan axboroti sifatida xdm yoziladi. Shunga ko’ra, xrzirgi vahtda jahon hamjamiyatida notalarning ikki xil turi keng kullanmokda: shaxsiy nota va verbal nota. Bular- ning har ikkisi xdm xurmat-e’zoz suzlarining kullanishiga ko’ra dustona yoki rasmiy tusda bo’lishi mumkin. Nota dustona, iliq munosabatda yozilganda, xurmat suzlarining me’yordan ortik kullanishi, rasmiy, ya’ni urtacha munosabatni ifoda- laganda, shuningdeq ta’ziya bildirilganda, martov suzlari- ningbir oz chegaralangan xrlda kullanishi kuzatiladi.

Shaxsiy va verbal notalarga xos umumiy xususiyatlar kuyi- dagilar:

1. 
   Notalar yukori kismiga davlatning nomi yozilgan va davlat gerbining tasviri tushirilgan eng toza, sifatli krgozga yoziladi.
   
2. 
   Krgozning yukori ung burchagiga nota yullayotgan davlat poytaxtining nomi va sana yoziladi.
   
3. 
   Notaning xdjmidan kat’i nazar, birinchi betning pastki chap tomoniga u yullanayotgan davlat nomi to’likyoziladi, qonvert ustida ham xuddi shu manzil ko’rsatiladi.
   

Endi ularning har birini alohida-alohida ko’rib chiqa- miz.

Shaxsiy nota — bevosita davlat boshliklari yoki yukori mansabdor shaxslar urtasidagi diplomatik yozishmadir. Bunda ushbu mansabdor shaxslarning lavozim darajalari teng bo’lishi talab kilinadi. Shuni alohida kayd etish kerakki, nota va bayonotlarda davlatlarning, lavozimlarning nomlani- shida yul kuyilgan har kanday xato yoki kamchilik mensimas- lik yoki bepisandlik alomati sifatida kabo’l kilinadi va mamlakatlarning uzaro alokasiga jiddiy ta’sir ko’rsatadi. Shuning uchun diplomatik xujjatlar bilan shugullanuvchi shaxslar har bir davlatga alokador an’ana va nomlanishlarni anik bilishi talab kilinadi. Davlat rahbarlarining, vazir va boshka oliy mansabdorlarning ismi-shariflari to’liq hech Kanday kiskartirishsiz yozilishi kerak. Ismi sharif, lavo- zimlarni asliga muvofikyozish xurmat-e’tibor belgisi hisob- lanadi. Ba’zi mamlakatlarda ismlar juda uzun bo’lib, unda deyarli barcha avlodlarni sanab ko’rsatish kerak bo’ladi.

Nota yuborayotgan shaxsning nomi va lavozimi to’lik holda bayonotning yukori chap burchagiga, gerb tasviri yoniga yozilishi kerak. Nota yuborilayotgan shaxsning nomi va lavozimi pastki chap kismiga yoziladi.

Shaxsiy notalar kuyidagi masalalar bo’yicha yuboriladi:

1. 
   ishonch yorlikdarini topshirish;
   
2. 
   elchixona, vakolatxonalarningochilishi munosabati bilan;
   
3. 
   davlatning tashkil topgan yoki mustahillik e’lon kilingan kuni bilan kutlash;
   
4. 
   milliy bayramlar munosabati bilan kutlash;
   
5. 
   prezidentlik saylovi yoki referendum munosabati bilan kuglash;
   
6. 
   mamlakatda ruy bergan muhim ijtimoiy-siyosiy voQea munosabati bilan;
   
7. 
   mamlakatda yuz bergan tabiiy ofat (zilzila, suv toshkini, va h.k.) munosabati bilan x;amdardlik bildirish;
   
8. 
   prezident yoki yuqori mansabdor shaxsga alokador musibat munosabati bilan ta’ziya bildirish.
   

Shaxsiy nota muayyan tarkibiy kismlar va uziga xos liso- niy koliplarga ega bo’lib, murojaat, asosiy kiem va xulosa kismlariga bo’linadi va I shaxe tomonidan yoziladi.

1. 
   Murojaat shaxsiy nota yullanayotgan shaxening usha dav- latdagi mavqei, lavozimi darajasiga ko’ra kullanadi. Chunon- chi, dustona shaxsiy notada murojaatning kuyidagi shakllari mavjud: