Илмий тадқиқот асослари (ита)

8-MAVZU. TIJORAT YOZISHMALARI

Reja:

1. 
   Diplomatik xujjatlar turlari
   
2. 
   Xizmat xatlari
   
3. 
   Tijorat xatlari
   

Bunday yozishmalar tashkilotlarning bitim (shartnoma)lar tuzish va ularni bajarish bilan botik bo’lgan tashki iktiso- diy rasmiy faoliyatining turli tomonlarini ifodalab, uz yunalishi, uzining xukukiy va iktisodiy ahamiyatiga ega.

Xalqaro aloqalarda qabul kilingan tijorat xatlarining hozirgi shakli, uning yozilish odobi bundan 150 yil mukad- dam Angliyada yuzaga kelgan. Uzbekistan mustakillikka erishgach, tashqi iqtisodiy aloqalar yo’lga qo’yilishi bilan, uz- uzidan xalkdro ish yuritishda udum bo’lgan xujjatlar, jumladan, tijorat yozishmalari ham yo’lga kuyildi.

Xizmat xatlarining asosiy turlari — iltimos xat, minnatdorchilik xati, axborot xat, kafolat xati, ilova xat, in-kor xati, taklif xat kabilar tijorat sohasida ham keng qo’llanadi. Tijorat yozishmalarida shartmomasimon xujjatlar — surovnoma, oferta (taklif xat), buyurtma xat, akqept (sharg- nomaga rozilik xati), shuningdeq bank xujjatlari — schyot, faktura, avizo ham uziga xos ko’rinishda keng ishlatiladi.

Tijorat xatlarining yozilish uslubi, ranko’rilishi, suz birikmalari kuproq diplomatik xujjatlarga yaqin turadi. Ular mujmal, noaniq fikrdan xoli bo’lishi, izchil va tugal takliflarni yoritishi, eng muxdmi, iliq iltifotli, sami- miy ruvda bayon etilishi lozim.

Tijorat xati diplomatik xatlarga yaqin lisoniy qoliplarga, so’z birikmalariga ega. Chunonchi, xatning murojaat qismida quyidagi e’zoz-xurmat so’zlari ishlatiladi: «Janob...», «Mister...», «Muxtaram», «Xonim...», «Qadrli», «Aziz...» va boshhalar.

Xatning xulosa qismi xam iltifotli suz va iboralar bi­lan yakunlanadi: «Sizga chuqur hurmat bilan», «Kamoli ehtirom ila», «Eng ezgu tilaklar ila» va h.k.

Tijorat xatlarining asosiy matnida quyidagi birikmalar ko’p qo’llanadi: «....bayon etilgan»;«.... (sana) yozilgan xatingizni olib mamnun bo’ldik»; «Bizning taklifimiz haqida Siz nima deysiz»; «Siz bitim loyihasiga rozimisiz»; «.... bo’yicha Sizning iltimosingizni qo’llab-quvvatlaymiz»; «Ushbu maktub orqali Sizga minnatdorchilik izxhor etmoqchiman»; «Buyurtmangizni ko’rib chiqishga tayyormiz va Sizlar bilan hamkorlik qilishdan mamnunmiz»;«.... kabi masalalar bo’yicha Sizlar bilan o’zaro foydali iqisodiy aloqa o’rnatmoqchi edik»; «Bu bizning istakka ham muvofiq keladi»; «Sizlarning dastgohlaringizni olishdan manfaatdormiz, buyurtma berishni mo’ljallayapmiz» va h.k.

Tijorat-xatlari vazifasiga ko’ra asosan 2 turga bo’linadi: so’rov — so’rovga javob; oferta (taklif) — taklifga javob. Amaliyotda tijorat xatlarining da’vo (reklamaqiya) —da’voga javob shakli ham uchrab turadi.Tijoriy xatlarning aynan shu turlari tomonlar o’rtasidagi hujjatalmashtirish jarayonini belgilaydi.