Илмий тадқиқот асослари: 1000 саволга 1000 жавоб тошкент–2019

 
250 - САВОЛ: 
МАТЕМАТИК 
ЎЙИНЛАР 
ВА 
БОШ-
ҚОТИРМАЛАР НИМА ҲАҚИДАГИ ФАН? 
ЖАВОБ: Математик ўйинлар ва бошқотирмалар – бу мате-
матик таҳлил, тизимий таҳлил, ақлий ҳужум, топқирлик, ўткир 
зеҳинлилик талаб қиладиган топшириқ, машқ ёки бош-
қотирмалардаги муаммо ечимлари методологияси ҳақидаги фан. 
КЎРСАТМА: Ушбу фан ютуқларидан муаммоли вазиятларни 
ташкил этиш ва ундай ҳолатлардан чиқиб кетиш масалаларида ҳал 
этишда фойдаланиш мақсадга мувофиқ бўлади. Бунга сабаб у 
орқали эмпирик дунё (жараёнлар) дан олинган маълумотлар ва 
улар асосида ҳосил қилинган ахборотлар оламидан қонун, қоида, 
қонуниятларни яратиш мумкин бўлади. 
251 - САВОЛ:
 
НОМОГРАММА НИМАНИ ИФОДАЛАЙДИ? 
ЖАВОБ: 
Номаграмма 
– 
ҳисоблаш 
характеридаги 
масалаларнинг маълум бир турини ечишга мўлжалланган махсус 
чизма. 
Номограммани тасвирлаш усулига берилган миқдорлар 
орасидаги функционал боғланишнинг ифодаланиш усулига қараб 
номограммалар асосан уч турга бўлинади. Улар: тўғриланган 
нуқтали номограммалар; турли номограммалар; транспортли 
номограммалар. Транспортли номограммаларга логорифмик 
чизғич мисол бўла олади. 
КЎРСАТМА: Тажриба - синов ишларининг таҳлилини олиб 
боришда номограммалардан фойдаланган маъқул. 

---

184 
 
252 - САВОЛ: 
ПАРАДИГМА ДЕГАНДА НИМАНИ ТУ-
ШУНАСИЗ? 
ЖАВОБ: Парадигма – (юнонча “Paradigma” – намуна, ўрнак) – 
илмий муаммоларни ҳал этиш намунаси сифатида қабул қилинган 
назария. 
Парадигма у ёки бу фан соҳасининг асосий муаммосини 
ташкил этиб, дарсликлар ва олимларнинг мумтоз (классик) 
асарларида ўз ифодасини топади. Буларга кўплаб мисоллар 
келтириш мумкин. Булар: Аристотель диаллектикаси; Птоламей 
астраномияси; Нъютон механикаси; Алишер Навоийнинг комил 
инсон ҳақидаги таълимоти; Абу Наср Форобийнинг Фозил 
одамлар шаҳри ҳақидаги таълимоти; Абу Райҳон Берунийнинг 
гелиоцентирик назарияси; Муҳаммад Мусо ал-Хоразмийнинг сонлар 
назариясига қўшган ҳиссаси бўйича, айниқса, алгоритм терминининг 
фанга киритилиши бўйича таълимотлар ва шу кабилар. 
Илмий намуна унверсал қонунларини конкрет (муайян) ҳоди-
саларга татбиқ этиш асосида фан ривожланади. Бунга фан тарихидан 
кўплаб мисоллар келтириш мумкин. Кибернетика, синергетика, 
информатика, глоболистика фанлари юқоридаги фикримизга далил 
бўлади. 
КЎРСАТМА: Сиз ҳам таълим парадигмаларидан фойдаланишни 
одатий ҳолга келтириб олинг. Бунга сабаб парадигма илмий 
фаолиятнинг муайян бир босқичида аниқ бир илмий тадқиқотни олиб 
боришда фойдаланиш учун назарий – методологик асос бўла олади.