Илмий тадқиқот асослари: 1000 саволга 1000 жавоб тошкент–2019

331 - САВОЛ: НАЗАРИЯ ҚАЧОН ВУЖУДГА КЕЛАДИ? 
ЖАВОБ: Назария – умумий ҳолатлар асосидаги яратилган 
тизимларни билиш мажмуасидир. Янги назариялар фанда бир қатор 
тадқиқий далиллар бўлганда, уларни тушунтириш учун эски 
назариялар керак бўлмаганда вужудга келади. 
Назария - бир жараён ёки ҳодисани тушунтириб берувчи 
тасаввурлар, тушунчалар, ғоялар, қарашлар тамойиллар ва шу 
кабилар тизимидир. 
Назарий воқеликнинг муайян соҳасининг муҳим хусусиятлари, 
мавжудлик ва ривожланиш характерини белгиловчи асослари 
тўғрисида яхлит, тўла-тўкис қарашни ифодаловчи илмий билим-
ларнинг олий, асослаб берилган мантиқий тизимидир. 
Назария – амлий синовларда муваффақиятли ўтган, маълум бир 
тизимга киритилган илмий қарашлар мажмуи; тушунчалар ва 
ҳукмлар каби воқеликнинг инсон онгидаги инъикоси. 

---

241 
КЎРСАТМА: 1. Назариянинг ҳақиқатлиги амалий жиҳатдан 
исботланган, борлиқнинг бирор-бир соҳасига оид маълум ғоялар, 
қарашлар, қонунлар, қоидалар ва тамойилларнинг муайян тизимидан 
иборат эканлигига доимо эътибор беринг. 
2. Илмий билишда назариянинг асосий вазифаси амалиёт берган 
янги далилларни изоҳлашдан иборат эканлигига доимо эътиборда 
бўлинг. Бу орқали сиз ўрганаётган предмет ва ҳодисаларнинг 
моҳиятига чуқурроқ кириш, рўй берадиган воқеа ва ҳодисаларни 
олдиндан кўра билишга эришасиз. 
 
332 - САВОЛ: 
НАЗАРИЙ ФИКРЛАШ – БУ ҚАНДАЙ 
ЖАРАЁН? 
ЖАВОБ: Назарий фикрлаш – бу сезгидан иборат бўлиб, у аниқ 
қабул қилишга таянади, аммо унинг чегарасидан чиқади ва бевосита 
қабул қилишда берилмаган муҳим умумийликни аниқлаш 
даражасига етиб боради. 
Назарий фикрлашнинг натижаси назарий тушунчалар фикрий 
моделларнинг фаразларини ва назарияларини яратиш ҳисобланади. 
Назарий фикрлашни дедукция усули бўйича хулоса чиқариш 
воситасида умумий назарияга асосан янги ҳодисаларни, қонунларни 
назариянинг натижаси сифатида шаклланиб бориш мумкин. 
КЎРСАТМА: Янги назарий фикрни шакллантиришда унинг 
амалий аҳамиятига эътиборни қаратиш керак ва бунда оралиқ ва 
якуний баҳолашларни мунтазам равишда кузатиб борилса, илмий 
тадқиқот ишидаги самарадорлик янада юксак бўлади.