Илмий муҳаррир: медицина фанлари доктори, профессор Н

«to`qimalar evolyutsiyasining parallel qatori nazariyasi» deb atadi. 

 

N. G. Xlopin (1897-1962) evolyutsiya asosida to`qimalarning tabiiy klassifikatsiyasini ishlab 

chiqdi. U muayyan to`qimalar o`ziga xos xususiyatlarini doimo saqlash xususiyatiga ega ekanligini 

ko`rsatadi. Xlopinning divergent evolyutsiya nazariyasi bo`yicha to`qimalar o`zining evolyutsiya va 

ontogenezida  organning  rivojlanishidan  ajralmagan  holda  divergent  rivojlanadi,  ya’ni  belgilarning 

ajralishi kuzatiladi. 

Vatanimiz neyrogistologiyasining rivojlanishiga buyuk sovet gistologi B. I. Lavrentyev (1892-

1944)  o`zining  ilmiy  tadqiqotlari  bilan  katta  hissa  qo`shdi.  Uning  rahbarligida  nerv  sistemasi 

gistofiziologiyasini o`rganish ancha kuchaytirildi. A. V. R u m ya n t s e v, G. V. Yeliseev, G. K. X r 

u sh ch o v, G. V. Yasvoin va boshqalar biriktiruvchi to`qima gistofiziologiyasini o`rganishga  katta 

e’tibor berdilar. M. A. Vorontsova va uning maktabi sut emizuvchilar kam regeneratsion qobiliyatga 

ega degan tushunchaning noto`g`ri ekanligini isbotlab berdi. 

 D. N. N a s o n o v  va uning o`quvchilari sitofiziologiya masalalarini, xususan, sekret hosil 

bo`lish protsessini tekshirdilar. Ular tomonidan paranekroz nazariyasi ham ishlab chiqildi. 

O’zbekistonda  birinchi  gistologiya  kafedrasini  E.M.  Sh  l  ya  x  t  i  n  tashkil  etdi  va  unga 

boshchilik qildi (1920- 1939). Uzbekistonda va umuman Urta Osiyoda gistologiya fanining tug`ilishi 

universitet qoshida meditsina fakulteti ochilishi bilan bog`liqdir. Hozirgi vaqtga kelib esa Toshkent 

meditsina institutining gistologiya kafedrasi qoshida yirik gistologik markaz tashkil etildi. Uzbekiston 

gistologlarining asosiy ilmiy tematikasi ichki a’zolardagi turli jarayonlarning morfologik asoslarini 

o`rganish,  hujayralardagi  moddalar  transportining  va  sekret  hosil  bo`lish  protsessining  funksional 

morfologiyasini o`rganishga bag`ishlangan. Toshkent Davlat meditsina instituti olimlari (O’zbekiston  

Fanlar Akademiyasining akademigi K. A. Zufarov, prof. V. M. Gontmaxer, prof. A. Yu. Yo`ldoshev 

va boshqalar) samarali  ilmiy  tekshirish ishlari olib  borib 1987  yili  yangi kashfiyot  yaratdilar.  Ular 

dunyoda  birinchi  marta  go`dak  bolalarda  ichak  orqali  so`rilgan  oqsil  moddalari  buyrakda 

parchalanishini  isbotladilar  va  pediatriya,  diyetologiya  fanlarining  rivoj  topishiga  salmoqli  hissa 

qo`shdilar. 

 

 

            N. G. Xlopin                         B. I. Lavrentyev                 Ye. M. Shlyaxtin 

 

Hozirgi vaqtda O’zbekistonda gistologiya fani - gistoximiya, radioavtografiya, ultrabinafsha, 

lyuminestsent  va  elektron  mikroskopiya,  miqdoriy  sitoximiya,  immunomorfologiya  va  boshqa 

zamonaviy tekshirish usullari bilan qurollangan. 

---

 

12 

Shuni aytish kerakki, elektron  mikroskopiyaning  yaratilishi jahon gistologlari tadqiqotlarida 

jahonshumul  burilish  yasadi.  Elektron  mikroskop  1928-1931  yillarda  yaratildi.  Ultramikrotomning 

yaratilishi, fiksatsiya, quyish, bo`yash metodlarining yanada rivojlanishi esa elektron mikroskopning 

biologik tadqiqotlarda keng qo`llanilishiga imkon yaratdi. Uning gistologik tekshirishlarda ishlatilishi 

bilan  hujayraning  membranalar  sistemasidan  tuzilganligi,  hujayra  ichida  ribosomalar  kabi  nozik 

strukturalar borligi aniqlandi. 

Morfologiyada  elektron  mikroskopiya, elektron  mikroskopik radioavtografiya va sitoximiya 

kabi  zamonaviy,  yangi  tekshirish

 

usullarining  qo`llanilishi  gistologiyada  yangi  yo`nalish  -  

hujayraning funktsional morfologiyasini vujudga keltirdi.